MiSİr səFƏrov azərbaycan diLİ
Yüklə 1,38 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Misir S əfərov
- 1986 Misir S əfərov 66
Misir S əfərov 64 ayrı yaşamamaq, elin dərdini öz dərdi bilmək, dərdinə şərik olmaq kimi anlayışları bildirmək üçün qısa, obrazlı şəkildə deyir: “El ilə gələn qara gün toy-bayramdır”, yaxud, “El hara, s ən də ora”. Ədib bunların məzmununu saxlamış, lakin formasını tamamilə dəyişmişdir: “El, ölkə nec ə, biz də elə” (II, 2). Burada, hər şeydən əvvəl, nitqi sur ətin düşüncəsinə, bilik səviyyəsinə uyğunlaşdırmaq m əqsədi güdülmüşdür. Belə ki, cəbhədə yaralandıqdan sonra müv əqqəti olaraq evinə gələn Kəyana qayınanası daha c əbhəyə getməmək, arxada qalıb birtəhər gizlənməyi t əklif edir. Bir an da olsun cəbhəni, Vətəni müdafiə etməyi yaddan çıxarmayan Kəyan qayınanasının bu təklifindən q əlbən incisə də, üzə vurmur və yuxarıda nümunə verdi- yimiz m əsəllə onu sakitləşdirməyə çalışır. Atalar sözl əri və məsəllərə son dərəcə ehtiyatla, h əssaslıqla yanaşan sənətkar, yeri gəldikcə, üslubi tələbdən asıəlı olaraq onlara bəzi əlavələr də etmişdir. Bu əlavələr atalar sözl əri və məsəllərin ifadə etdiyi mənanı daha da genişləndirmiş, oxucuya təsirini qat-qat artırmış, əsərin dilini canlı xalq danıçşıq dilindən gələn ifadələrlə zəngin- l əşdirmişdir. Xalq arasında işlənən “Niyyətin hara, mənzilin də ora” v ə “Bir gül ilə bahar olmaz” atalar sözlərinə Ə.Əbül- h əsən əlavələr etmiş və bununla da onları surətin danışıq t ərzinə, bilik səviyyəsinə uyğunlaşdırmışdır: “Bala, sən bunu yadında yaxşı saxla. Adamın niyyəti haradırsa, m ənzili də ora olar. Səninki buradır, burada da qalacaqsan” (I, 221). Bir güln ən də ki, bilirsən bahar olmaz dey ərlər. Amma bu gül baharın yaxınlığının muştuluqçusu olanda iş dəyişir (II, 213). Burada maraqlı bir c əhət də özünü göstərir. Müəllif atalar sözləri və Az ərbaycan dili məsələləri 65 m əsəllərin tərkibinə müxtəlif sözlər əlavə etməklə yanaşı, onlara öz münasib ətini də bildirmişdir. Nümunələrdəki “S əninki buradır, burada da qalacaqsan” və “amma bu gül baharın yaxınlığının muştuluqçusu olanda iş dəyişir” artımları məhz dediyimiz məqsədlə əlaqədardır. Bunlar mü əllifin atalar sözləri və məsəllərə yaradıcı şəkildə yanaşdığını bir daha təsdiq edir. Ə.Əbülhəsən dildə yığcamlıq, az sözlə dərin məna ifad ə etməyin tərəfdarı olan sənətkarlardandır. Yazıçının atalar sözl əri və məsəllər üzərində apardığımız ixtisarlar heç d ə onların ifadə etdikləri mənaya xələl gətirməmiş, əksinə, fikrin oxucuya tez və yığcam çatmasına kömək etmişdir. Xalq arasında işlənən “Qonşudan gələn doyum- luq olma z, o da vaxtında gəlməz” atalar sözündən Ə.Əbül- h əsən “Qonşudan gələnlə öynəli olmaq olmaz” şəklində istifad ə etmişdir. Yaxud “Qohum qohumun ətini yesə də, sümüyünü çöl ə tullamaz” məsəlini yazıçı “ətin yeyər, sümüyünü atmaz” (I, 269) şəklində işlətmişdir. Müqayi- s ələrdən görünür ki, yazıçı ümumi məzmunu saxlamış, lakin fikri yığcam şəkildə, az sözlə, mənaya xələl g əlmədən verə bilmişdir. Fikrin az sözlə bu şəkildə dəqiq ifad əsi bədii əsərin ən yaxşı məziyyətlərindəndir. B ədii əsərin dilində işlənən atalar sözləri və məsəllər o zaman daha d əqiq mahiyyət kəsb edir ki, onlar təsvir olunan hadis ə ilə səsləşə bilsin. Ə.Əbülhəsən bu mühüm c əhəti həmişə diqqət mərkəzində saxlamış, istifadə etdiyi atalar sözl əri və məsəlləri təsvir olunan hadisələrlə elə müv əffəqiyyətlə əlaqələndirmişdir ki, bu hikmətli ifadə- l ərin bədii mahiyyəti bir daha parlaq şəkildə ifadə olun- muşdur. 1986 Misir S əfərov 66 LƏQƏBLƏR HAQQINDA Antoponimik vahidl ərin bir qolunu təşkil edən l əqəblərlərin əmələgəlmə səbəbləri müxtəlifdir. Həyatda onlar insanlara xarakterin ə, xarici görünüşünə, vəzifəsinə v ə s. görə verilir. Bundan başqa, xalq həmişə vəzifəpərəst, qarunqulu, acıdil, xain, el malına xor baxan, pozğun adamlara da l əqəb qoşur. Bunlar da bədii əsərlərdə çox zaman öz əksini tapır, şair və yazıçılarımızın fikrini daha dolğun verməkdə onlara kömək edir. B ədii əsərlərdə bununla yanaşı, müsbət surətlərə də b əzən ləqəb verilir. Bu zaman surətin mərdliyi, cəsarəti, xalq üçün çalışması, əməyə, zəhmətə bağlılığı, vətənə namusla xidm ət etməsi ön plana çəkilir. Ümumiyyətlə, l əqəbdən bədii dildə istifadə olunduqda o, mühüm üslubi əhəmiyyət daşıyır. M əlumdur ki, “lüt” sözü paltarsız – çılpaq adam anlayışını ifadə edir. Bu söz ləqəb kimi işləndikdə isə kasıb, kimsəsiz, evi, ailəsi olmayan adam mənasını da bildirir: “H ələ iyirminci ildə Bakıdan təzə gəldiyi vaxtlar dünya inqilabından danışanda “proletariat” əvəzinə “lümbülümlüt proletariat” deyirmiş. Bir ay hər gün belə danışıb, ayın axırında – məvacibini alan günü kəndin orta- sında, yığıncaqda deyib: “Kim lap lümbülümlüt prole- tardırsa əlini qaldırsın”. Məvacibini əllərini qaldıranların arasında tən bölüb, paylayıb, deyiblər: “Özünə bir şey qalmadı axı”. Deyib: “Sanadım düz otuz nəfərsiniz. Yüklə 1,38 Mb. Dostları ilə paylaş:
|