Rəyçilər: Qasımov Alış Məmiş oğlu hüquq elmləri doktoru, professor Əliyev Mayis Nəbi oğlu

ƏSlVIv^R 
ƏLIYEVA
 
-
 
paratarif  və  ya  kvazitarif  tədbirləri-bu  tədbirlərin  istifadəsi  rəsmi 
olaraq gömrük-tarif tənzimlənməsi ilə əlaqədar deyildir, lakin faktiki olaraq 
xarici ticarət fəaliyyətinə oxşar formada təsir göstərir (ƏDV, aksiz, gömrük 
yığmaları və digər vergi təbiətli olmayan gömrük ödəmələri; 
-
 
valyuta  tənzimlənməsi  (valyuta  əməliyyatlarının  həyata  keçirilməsi 
qaydası, valyuta məhdudiyyətləri, xarici ticarət fəaliyyəti üzərində valyuta 
nəzarəti və s.); 
-
 
antidempinq və kompensasiya msumlan; 
-
 
ayrı-ayrı mallara münasibətdə dövlət inhisarçılığı; 
-
 
idxal olunan malların təhlükəsizlik və  keyfiyyət standartlarına cavab 
vcmıəsini yoxlamağa kömək edən texniki vasitələrin qurulması; 
-
 
konlcret dövr ərzində gətirilən malların miqdarı və ya onların məcmu 
dəyərini müəyyən edən kvotalaşdırma; 
-
 
idxal-ixrac  əməliyyatlarının  həyata  keçirilməsinə  icazə  verən 
lisenziyaların verilməsi və s.’ 
UNKTAD-ın  (Birləşmiş  Millətlər  Təşkilatının  Ticarət  və  İnkişaf  üzrə 
Konfransı) sənədlərində də xarici ticarət əlaqələrinin həyata keçirilməsinin 
dövlət  tənzimlənməsi  tədbirləri  iki  qrupa-  tarif  tədbirləri  və  qeyri-tarif 
tədbirlərinə  bölünür.^  QATT-m  sənədlərinə  əsasən,  qeyri-tarif 
məhdudiyyətləri  dedikdə  «beynəlxalq  ticarət  əlaqələrinin  sərbəst  axınına 
maneçilik  törədən  və  tarif  olmayan  istənilən  hərəkət»  nəzərdə  tutulurd 
Qeyri-tarif  tədbirlərinin  özünün  də  ÜTT-ın  sənədlərində  yeddi  növü 
fərqlədirilir: 
' Трошкина T.H. Таможенные платежи: Учебно-практическое пособие. M.: 
Городец, 2007, с. 18-19 
/ 
^  Международные 
экономические  отношения:  Учебник 
Б.М.Смитиенко. М.: ИНФРА-М, 2009, с. 122 
^  Международные 
экономические  отношения:  Учебник  / 
Б.М.Смитиенко. М.З РШФРА-М, 2009, с. 121 
rioA 
pefl. 
llo/ı pe^. 
29 

---

ƏSMOR ƏLIYKVA 
-
 
Paratarif metodları; 
-
 
Qiymot üzorindo nozarot vasitobri; 
-
 
Maliyyə vasitələri; 
-
 
Kəmiyyət üzərində nəzarət vasitələri; 
-
 
Avtomatik lisenziyalaşdırma vasitələri; 
-
 
İnhisarçılıq vasitələri; 
-
 
'rexniki vasitələr.' 
Qeyri-tarif  metodları  bəzi  müəlliflərə  görə  yalnız  inzibati  metodları 
əhatə edir.-’- Lakin digər qrup müəlliflərin (məsələn, B.M. Smi- tienko və 
s.) fikrineə, tarif metodu olmayan istənilən iqtisadi metodlar, bundan başqa 
xarici  ticarət  əlaqələrini  tənzimləməyə  kömək  edən  texniki  və  inzibati 
metodlar  qeyri-tarif  metodları  hesab  olunur.^  Həmin  müəlliflərin 
mövqeyinə  əsasən,  qeyri-tarif  metodu  hesab  olunan  iqtisadi  metodlar 
dedikdə aşağıdakılar başa düşülür: 
-
 
Gömrük dəyərinə nəzarət; 
-
 
Valyuta nəzarəti; 
-
 
Maliyyə vasitələri (subsidiya, sanksiya ilə əlaqədar olan); 
-
 
Xüsusi  növ  rüsumların  (antidempinq,  kompensasiya  xüsusi  və  s.) 
tətbiq olunduğu müdafiə vasitələri; 
-
 
Digər gömrük ödəmələri (ƏDV, aksiz və s.). 
İnzibati tədbirlərə isə aşağıdakılar daxildir: 
-
 
Açıq və gizli formada qoyulan qadağalar (embarqo); 
-
 
Lisenziyalaşdınna (avtomatik və qeyri-avtomatik); 
-
 
Kvotalaşdınna; 
-
 
İxrac üzərində nəzarət. 
‘  Зеикии  И.В.  Право  Всемирной  торговой  оргапюации:  Учебное  пособие.  М.: 
Международное организации, 2003, с. 42 
■’  Трошкина  Т.И.  Таможенные  платежи:  Учебно-нрактичеекое  поеобие.  М.: 
Городец, 2007 
^  Международные  экономические  отношения:  Учебник  /  Под  ред. 
Ь.М.Смитиснко. М.: ИПФРЛ-М, 2009, с. 124 
30 

---

ƏSMƏR ƏLİYEVA 
Qcyri-tarif  metodlarının  təsnifatı,  müqayisəsi,  sayı  barədə  məsələlər 
QATT-ın 1973-75-ci illərdəki danışıqlarının əsas mövzusu olmuşdur. Lakin 
bununla belə, Ü'F'F çərçivəsində də bu tədbirlərin vahid təsnifatı möveud 
deyildir.  Bu  bölgünün  əvəzində  isə  yüzlərlə  qeyri-tarif  tədbirlərini 
birləşdirən  təsnifat  sxemi  mövcuddur.  Ü1"F  ilə  yanaşı  yuxarıda  qeyd 
edildiyi kimi, bir neçə başqa beynəlxalq təşkilatların da (Beynəlxalq Ticarət 
Palatasının,  YUNKTAD  (United  Nations  Committce  of  Trade  and 
Dcvelopment-Birləşmiş 
Millətlər  Təşkilatının  Ticarət  və  İnkişaf 
Komitəsi)-ın,  ABŞ-ın  tarif  komissiyasının  və  s.)  qeyri-tanf  tədbirlərinin 
təsnifatı ilə əlaqədar sənədləri mövcuddur. 
Qcyri-tarif metodları anlayışı özündə böyük bir qrup maliyyə, kredit və 
inzibati tədbirləri birləşdirir. 
Dünya  təcmbəsində  tətbiq  olunan  qcyri-tarif  metodlarını  obyektindən 
asılı olaraq aşağıdakı kimi qruplaşdırmaq olar: 
1.
 
Məhz  xarici  ticarət  əlaqələrinin  tənzimlənməsi  üçün  vasitə  olan 
qeyri-tarif  tədbirləri.  Buraya  qadağalar,  kvotalaşdınna,  lisenziyalaşdırma, 
ixracdan könüllü imtina və s. aiddir. 
2.
 
Xarici  mallara  diskıdminasiya  və  yaxud  da  həddən  artıq  sərt 
münasibət nəticəsində tətbiq olunan tədbirlər. Qeyd etmək lazımdır ki, bu 
qrup tədbirlər bəzən gözlənilmədən, bəzən isə məhz bilərəkdən xarici ticarət 
əlaqələrinin inkişafına xələl gətirməklə nəticələnir). 
3.
 
Texniki tədbirlər. 
4.
 
Ticarət siyasətinə aid olmayan, lakin dövlətin xarici ticarət fəaliyyəti 
prosesində istifadə olunan sair tədbirlər. Buraya səhiyyə, maliyyə, inzibati 
və digər tədbirlər daxildir. 
Birinci  qrupa  aid  olan  qeyri-tarif  tədbirlərinin  tətbiq  olunması 
qanunvericilik  əsasında  həyata  keçirilir.  Bu  tədbirlər  bir  qayda  olaraq, 
mərkəzi hakimiyyət orqanları tərəfindən tətbiq olunur. Digər qrup tədbirlərə 
gəldikdə isə qeyd edək ki, dünya ölkələrinin əksəriyyəti 
31 

---