Təsisçi: “Hədəf” nəşrləri Baş redaktor: fil.ü. f d., dos. Şəmil Sadiq Redaktor
Yüklə 9,34 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Şahmar Əkbərzadə
səsli xatirələr 47 USTAD dərgisi \ Fevral 2016 46 USTAD dərgisi \ Fevral 2016 1948-ci ilin yayında Kislovodskda istirahət etdiyimiz vaxt bir gün Səməd Vurğun Əli Sultanlı ilə məni mənzilinə çağırdı: “Gəlin, – dedi, – sizə təzə əsərimi oxuyum”. O bizə “Aygün” poemasını oxudu. Bu, poemanın hələ çap olunmamış ilk variantı idi. Diqqətlə qulaq asdıqdan sonra öz fikrimizi söylədik. Əsərin əsas məziyyətlərini, Aygün surətinin ardıcıl inkişafda verildiyini qeyd ilə məşğul olmuş yoldaşlar vardı, amma mübahisələrdə çox vaxt Səməd qalib gəlirdi. Bəzən, hətta, haqlı olmadığı halda öz sadə, təbii, “xəlqi” mühakimələri ilə haqlı kimi görünürdü. Onda elə bir məharət vardı ki, hadisənin, məsələnin və ya bir əsərin mahiyyətini, əsas cəhətini, böyüklüyünü dərhal qavraya bilirdi. Hadisəyə özünəməxsus bir məharətlə, tamamilə yeni bir gözlə baxır, onu yeni bir tərzdə işıqlandırırdı. Hətta, məsələ ilə daha yaxşı tanış olan adamlar belə sanki yeni bir hadisə ilə üzləşdiklərini zənn edirdilər. 1943-cü ilin aprel ayında Yazıçılar İttifaqı Ziyalılar evində Vladimir Mayakovskinin anadan olmasının 50 illiyinə həsr edilmiş ədəbi bir gecə təşkil etmişdi. Səməd Vurğun gecəni açmalı idi, lakin bir qədər gecikmişdi. Biz onu səbirsizliklə gözləyirdik. Gəldi və heç bir şey olmamış kimi rəyasət stolunun başına keçib rusca on beş dəqiqəlik elə bir giriş nitqi söylədi ki, biz bir yana, iclasda iştirak edən şairə A.Adalisi də heyran qoydu. Yanımda oturan Adalis qulağıma tərəf əyilərək, –“Umnitsa Samed, umnitsa!” – dedi. Səməd Vurğunun gecəyə gecikməsinə səbəb yatıb yuxuya qalması idi, bu onun gözlərindən bəlli idi. Buna baxmayaraq, söylədiyi giriş sözü o qədər mənalı və ağıllı idi ki, ondan sonra mən çox ümidsizliklə məruzəyə başladım. Təəssüf ki, biz çox vaxt belə çıxışların stenoqramması qayğısına qalmırıq! Səməd Vurğunun son və əhəmiyyətli çıxışı etdikdən sonra Üzeyir bəy surətinin bir qədər genişləndirilməsini məsləhət gördük. “Müəllim Üzeyir surəti burada parlamalıdır”, – dedik. Bu fikir Səmədi birdən-birə tutdu. O bizim ağzımızdan sözü alıb, özü Üzeyir bəyi Aygünün taleyi ilə elə bağladı və surətin daxili məzmununu bir neçə cizgi ilə elə zənginləşdirdi ki, sanki bunu bizdən əvvəl özü düşünübmüş. Xanmurad surətini bir qədər dərinləşdirmək, onun təkamülünü daha inandırıcı etmək barədə söhbətimiz də səmərəli oldu. Mən bir daha inandım ki, Səməd Vurğun dərindən dərk etdiyi xeyirxah tənqidi minnətdarlıq hissi ilə qəbul edən ədiblərdəndir. 1936-cı ildə “Azərnəşr”in direktoru Əsəd Axundovun evində qulaq asdığımız “26-lar” poemasına edilən qeydləri də Səməd Vurğun eyni minnətdarlıqla qəbul etmişdi. Dəfələrlə müşahidə etmişdim ki, Səməd Vurğun ağlına batmayan tənqidi qeydi, nə qədər məntiqi və elmi olursa-olsun, qətiyyən qəbul etmirdi. Edilən təklif onun yaradıcılıq prinsipi ilə düz gəlmədikdə Səməd Vurğun özünü zorlamaq istəmirdi. O qulaq asırdı, sənə elə gəlirdi ki, fikirlərinlə tamamilə şərikdir. Amma birdən qaşlarını çatıb, – “Yox!”- deyir və öz fikrini sübut etməyə çalışırdı. Onda məntiq güclü idi. Amma danışığı mühakiməvi deyildi. Onda xalq hikməti, xalq məntiqi vardı. Səməd Vurğundan daha çox kitab oxumuş, ədəbiyyat tarixi və nəzəriyyəsi Məmməd Arif səsli xatirələr 47 USTAD dərgisi \ Fevral 2016 46 USTAD dərgisi \ Fevral 2016 “Zülüm-zülüm ağladım ki, Səməd Vurğunu görə bilmirəm...” 1954-cü il, dekabrın 16-da II Ümumittifaq Sovet yazıçıları qurultayındakı məruzəsi idi. Sovet poeziyası haqqındakı bu məruzə çox məsuliyyətli və çətin idi. Orada rus və eləcə də sovet xalqları poeziyasının iyirmi illik inkişafına yekun vurulmalı, gələcək inkişaf yolları işıqlandırılmalı idi. Doğrudur, bu işdə faktik materialları toplamaq cəhətindən Səməd Vurğuna müəyyən yoldaşlar kömək etmişdilər. Lakin məruzənin əsas tezisləri onun öz qənaəti idi. Xüsusən sovet poeziyasında romantika, klassik irsdən səmərəli istifadə, ideal qəhrəman problemi ilə əlaqədar olan məsələlər onun öz müstəqil fikirləri idi ki, dərin bir ehtiras və inandırıcı elmi məntiqlə müdafiə edilmişdi. Mən qurultayda iştirak edirdim. Məruzədən sonra, tənəffüs zamanı o, yanıma gəldi və Rəyasət Heyətindəki rəylərin təsiri altında danışmağa başladı. Hiss olunurdu ki, onun bəzi müddəaları ilə hesablaşmaq istəməyənlər var. Hətta, Səməd onlardan bəzilərinin əks tezislə çıxış edəcəyini gözləyirdi. Mən belə başa düşdüm ki, etirazların əsas hissəsi Səmədin Nizaminin romantizmi, romantik qəhrəmanları haqqında söylədiyi sözlərə aiddir. Lakin qurultayda Səmədə ciddi etiraz edən olmadı. Təkcə Mirzə Tursunzadə məruzənin cəsarətli və məzmunlu olduğunu qeyd etməklə bərabər göstərirdi ki, Nizaminin romantik qəhrəmanları həyata qarşı passivdirlər, buna görə də sovet ədəbiyyatında onlara əsaslanmaq məqsədəuyğun deyil, Nizami romantikasını Puşkinin fəal romantizmi ilə qarışdırmaq olmaz və s. Səməd Vurğunun məruzədə qoyduğu fikirlər o qədər məntiqi və inandırıcı idi ki, onun əksini sübut etmək natiqlərdən eyni dərəcədə böyük ehtiras və qüvvətli məntiq tələb edirdi. Buna isə qurultayda və qurultaydan sonra cəsarət edən olmadı... Şahmar Əkbərzadə S əməd Vurğunun adı hər bir azərbaycanlı kimi mənim üçün də müqəddəsdir. Onun adı çəkiləndə üç hadisə gözlərimin qarşısına gəlir. Onların hər biri mənə ana südü qədər əziz və müqəddəsdir. O üç hadisə ilə bağlı yaşadığım anlar mənimçün bir ömrə bərabərdir. O anları yadıma salanda ürəyim yarpaq kimi əsir. Onda Mingəçevir şəhərində yaşayırdıq və mən III sinifdə oxuyurdum. Dərsə gedəndə yolda sinif yoldaşım Alimə rast gəldim. Dedi ki, Səməd Vurğun Mingəçevirə gəlib, bənddədi. Bu, Mingəçevirin beş kilometrliyində yerləşir. Kür çayının qarşısı həmin bəndlə alınmışdı. Dərs də, müəllimlər də yaddan çıxdı və kəsə yolla Kürün qırağı ilə bəndə tərəf qaçmağa başladıq. İndiki kimi yadımdadı, qaçanda ayaqqabımın biri ayağımdan çıxıb Kürə düşdü. Amma yenə də heç bir şey olmamış kimi qaçıb bəndin yanındakı insan selinə qovuşduq. Orada Alimi itirdim. Sözün Səməd Vurğuna verildiyini eşitdim. O danışır, amma mənim boyum balaca olduğundan onu görə bilmirdim. Yüklə 9,34 Kb. Dostları ilə paylaş:
|