Ulduz Oktyabr Layout 1
Yüklə 0,92 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- (“Tikanlı cığırlar”)
Qadın qəhrəmanların monoloqu demişkən, Vəfanın essesinin daha bir “ən”i də var - o ən “jenski” mətndir. Yazının beşiklə bağlı adı və məcrasından çıxan emosionallığı, müəllifin diktor qızın saçlarına hansı ətirdən vurması kimi detalçılığa varması, “isməti tapdalanmış qızlarla” bağlı populizmi, kişiləri ənənəvi namus-qeyrət janrında utandırmağa çalışması, şəhid analarının dili ilə ağı deyib, bayatı çağırmasının əsasında da məhz cins psixologiyası məsələsi durur. Onun diktor qızın saçlarını yolmaq arzusuna düşməsinin özünün də alt qatında vətənpərvərlik donuna bürünmüş qadın qısqanclığı durur. Ümumən saçyoldu əhval-ruhiyyəsi Vəfanın essesinin əvvəlindən axırınacan qırmızı xətlə keçir. O görmək istəmir ki, Xocalı faciəsinin günahı nə koko-şanel saçlı diktor qızda, nə də çayxanalarda namus-qeyrətdən danışan kişilərdə deyil. Ümumən Qarabağ sindromu nəinki sadəcə qadın-kişi məsələsi, nəinki ümumilli məsələ, nəinki beynəlxalq məsələ deyil, birbaşa tale məsələsidir, metafizik problemdir. Bu düyünü açsa-açsa, Allah açacaq. Vəfanın düşüncəsinin Allaha çıxışı yoxdur. Onun insanları - diktor qızı və çayxana kişilərini qınamasının səbəbi də budur. Amma təbii ki, biz Vəfa kimi etməyəcək, onu qınamayacağıq. O, problemi belə görür, belə düşünür. Digər yandan Vəfa bir milyon qaçqını olan, iyirmi faiz torpaqları işğal olunan, qız-qadınları düşmən əsirliyində yad ellərə sürülən bir xalqın yazarı, üstəlik də, xanım yazarıdır, vay-şivən qoparmasın, saçyolduya çıxmasın, neyləsin? Bunlar öz-özlüyündə aydındır. Amma bütün bunlarla yanaşı, istedadına şübhə etmədiyim Vəfaya süni surətdə birincilik vermək fikrində də deyiləm. Bunun bir əsas səbəbi var - Vəfa adamı utandırır, amma bütün ah-fəryadına baxmayaraq, onun Qarabağ haqqında düşüncələri oxucunu silkələmir, diksindirmir, düşündürmür. Ona görə yox ki, onun yazdıqları adi şeylərdir, ona görə ki, iyirmi beş ildən bəri milyon dəfələrlə eşitdiyimiz tanış şeylərdir. Nəhayət, növbə gəlib çatdı on altıların so - nuncusuna, yarışmanın qalibinə - Rəşid Bərgüşadlıya. Niyə məhz Rəşid? Birinci ona görə ki, o, yarışmaya hekayə və ya şeir yox, məhz esse (“Tikanlı cığırlar”) göndərib, yəni forma baxımından yarışmanın şərtini pozmayıb. İkincisi, onun essesi məhz Qarabağ haqqındadır, yəni o, yarışmanın məzmun şərtini də gözləyib. Amma bu, “niyə məhz Rəşid?” sualına hələ tam cavab vermir. Çünki yarışma iştirakçıları arasında onunla yanaşı, bu şərtlərin hər ikisini gözləyən digərləri də var. Bəs Rəşidi onlardan seçib ayırmağa imkan verən hansı cəhətlər var? Rəşid bir çox yarışma iştirakçılarından fərqli oxuduqları və eşitdiklərindən yox, bilavasitə fərdi yaşantılarından, şəxsi təcrübəsindən çıxış edir. Bəzilərindən fərqli isə onun Qarabağ olaylarına dair fikirləri nə uşaq, nə qadın yox, yaşlı-başlı bir kişinin münasibətidir. Özü də bu münasibət hər cür boğazdanyuxarı rəsmi vətənpərvərlik patetikası və pafosundan uzaqdır. Onun Qarabağa sevgisi nəsə kitabdan, siyasətdən, partiyadan, televizordan gələn mücərrəd vətənpərvərlik anlayışından doğmur, əksinə, vətənə sevgisi Qarabağa, doğma kəndinə, ömrünün müəyyən bir dönəmini yaşadığı, indi isə düşmən əlinə keçən evinə sevgidən başlayır. Yəqin, bu üzdən Rəşidin essesini oxuyanda alüminium raskladuşkanın dəmirindən düzəldilmiş antennadan tutmuş, otağın kəlləsinə vurulmuş dünya xəritəsinə qədər onun ata evini bütün müxəlləfatı ilə görür, əhəng divarlarının sərinliyini canında hiss edir, nənəsi Dilbərin 1936-cı ildə toxuduğu gül çeşnili kilimin tanış qoxusunu duyur, bir sözlə, qayıdıb o evdə yaşamaq istəyirsən... Rəşid dünyada yalnız onun özünə məxsus olan müşahidələri, xatirələri, yaşantıları qələmə alır, özü də inandırıcı, səmimi şəkildə. Bu xatirələrin qiyməti onların təkrarsızlığındadır. Lakin məsələ təkcə xatirələrlə bitmir. Yazıçılıq həqiqətin dərkindən başlayır, onun etirafı ilə bitir. Esse müəlliflərinin əksərindən fərqli olaraq, Rəşid həqiqəti etiraf etməyə özündə güc tapa bilir: “Oyrəli yuxuda görürəm ki, cavan erməni ailəsi evimizə yeyəliklənib. Özümdən ad da qoymuşam ona – Qurqen kirvə. ...Qurqen “deyir” ki, – “Ev- eşiyindən nigaran olma, nə vaxt gəlsən, öz evindir, şəpir-şüpürümü də yığışdırıb gedəcəyəm!”. Amma düşünəndə ki, – “Öz evimdirmi?” – onda iliyim gizildəyir. Nə olsun ki mən o evdə doğulmuşam? Cəmi-cümlətani 17 il yaşamışam orda. Axı Qurqen də orda doğulub! İndi də oğul-uşaq yeyəsidir, 23 ildir bu evdə yaşayır, divarları suvatdırıb, otaqları əhəngləyib, damın şiferlərini dəyişib...” “Tikanlı cığırlar”ın müəllifi bu sözlərlə demir ki, Qarabağ artıq erməniyə məxsusdur, gəlin əlimizi hər şeydən üzüb oturaq, əksinə, torpaq itkisi ilə barışmaq təhlükəsi haqda həyəcan təbili çalır. Və bununla da illərdən bəri hamının altşüurundan boy verən, amma heç kəsin dilə gətirmədiyi acı həqiqəti etiraf edir, bizi diksindirir, həyəcanlandırır, düşündürür... Həm də bunu nə qədər ləyaqətlə, abır- həya ilə, kişiyana bir təmkinlə, mərdanəliklə, təvazö ilə edir. Onun canlı danışıq dilinə söykənən ciddi, sadə, sərt yazı üslubu da fakta yanaşma tərzinə uyğun olaraq hər cür gəlişigözəl ibarə, metaforik makiyaj, süni bər-bəzəkdən uzaqdır... Sözümün canı 30 I
düşünəndə ki, – “Öz evimdirmi?” – onda iliyim gizildəyir. Nə olsun ki, mən o evdə doğulmuşam? Cəmi- cümlətani 17 il yaşamışam orda. Axı Qurqen də orda doğulub! İndi də oğul- uşaq yeyəsidir, 23 ildir bu evdə yaşayır, divarları suvatdırıb, otaqları əhəng - ləyib, damın şiferlərini dəyişib... Yenə dədəm sağ olsaydı, onun daha çox haqqı vardı Qurqeni qovmağa. Bəs mənim? Qurqenə, – “Çıx burdan, bura mənim evimdir!” – desəm, qa - yıdıb deməzmi, – “Ay biqeyrət, indiyədək hansı cəhənnəmdəydin, nə haqla məni öz evimdən qovursan?!”. “Axı nə var o evdə? Gündüz naxır, axşam axur!” – dəli şeytan həmdəmim olanda baxıram ki, yox.., evimi qəribsəmək haqqım var. Ocağın sonbeşiyi idim – ev mənə qalacaqdı. Orda ən dəyərli itiyimi tapacağam – uşaqlığımı. Axı ömrümün 23 ilini harda itirdiyimi ancaq ordan baxsam, görə bilərəm. Bir də, o ev mənə dədə-babamdan qalıb, nəvələrimə çatdırmalıyam bu əmanəti. Qurqeni qandırmaq asandır, bəs gözəl evim məni qəbul edəcəkmi? – “Gəlmə, biqeyrət! Rədd ol burdan, bu ev Qurqenindir!” – hayqırmazmı üstümə? Haqqı yoxmu bunu deməyə? Vaxt azaldıqca o vədələr yağış yağanda döşəməsinə qazan-qablama düzməkdən kələyimi kəsən otağım indi doğmalığı qədər həm də “yad”laşan ruhu ilə əzir məni... Güney Kıbrısda şahidi olmuşdum – yunanlar hər cümə, vaxtilə Girnədə yaşadığı doğma evini indiki sahibindən birgünlük kirayəliyir, yeyib-yatır, sabahı da evi yeyəsinə qaytarır. Kim bilir, bəlkə, başımıza bu da gələcək. Kaş evimiz dağılıb yerlə- yeksan olaydı, Qurqen-murqen öz nəfəsiylə isitməyəydi evimizin əhəngli divarlarını. Uşaqlığıma gedən cığırları tikansız, əzabsız elə, ömrü yenidən başlamağa bir möhlət də ver mənə, Xudaya... Müharibə qızışdıqca daha tez-tez yuxuma girir otaqları iç-içə olan evimiz. Dədəm iki-üç ildən bir balaca bir xosmanı qaralayıb qatırdı evin bir ucuna. Qınamıram, böyük külfət idik. Evin aynəbəndindən girib dördüncü otağından – kitabxanadan eşiyə çıxırdıq. Axırıncı otaq gəlin otağıydı – evdə qalan evli qardaşımın yuvası. Beş qardaşın hamısı bu otaqda ata olub, ikinci övladı dünyaya gələndə isə sərçə öz balasını fərləndirən sayaq üzüsulu ocaqdan ayrılırdı. Üçüncü otaq evlənməyə namizədin yataq otağı idi – mənim otağım... Otağımın kəllə - sində dünya xəritəsi, çarpayımın yanında nənəm - dənqalma gül çeşnili kilim asılmışdı. Kilimi toxuyanın adı üstündəydi – “Dilbər 1936”. Güvə düşməsin deyə vaxtaşırı naftalinlədiyimiz kilimin qoxusu hələ də burnumdadır. 23 il... Bir igidin ömrüdür. İndi ali savadlı inşaatçıyam. Bakıda ürəyim istəyən həyət evim var. İzafa, əhənglə suvanmış otağımın rahatlığını burda tapa bilmirəm. Gecələr yuxum qaçanda o vədə əhəng suvağı eşən barmağımın ucu birdən elə gizildəyir... Gözümü tavana zilləyib kənddəki bacanı axtarıram – aluminium “raskladuşka”nın profilindən olan antennamızı düzəltməyə çıxdığım bacanı. Elə bilirəm ki, tavandan yuxarıda yenə Bərgüşadın şehindən mamır bağlamış sınıq-salxaq azbest şiferli damımızdır, çıxsam, samanlıqda qışa tədarük gördüyümüz alma, üzüm, heyva tapacağam. Oyrəli yuxuda görürəm ki, cavan erməni ailəsi evimizə yeyəliklənib. Özümdən ad da qoymuşam ona – Qurqen kirvə. Xəritələrimə dəy mə yib, amma nənəmin tiftiklənmiş, çeşnisi solmuş kilimini sərib yerə. Bu kilim mə nim cehizliyim idi. Arvad-uşağıyla bir likdə bizim qaysı ağacının altında çək dirdiyi şəkli də asıb kilimin yerindən. Qurqen “deyir” ki, – “Ev- eşiyindən nigaran olma, nə vaxt gəlsən, öz evindir, şəpir-şüpürümü də yığışdırıb gedəcəyəm!”. Amma odur ki, Rəşidin şəxsində Azərbaycan ədəbiyyatının gələcək legionerləri sırasına daha bir imza daxil olacağına inandım. Qorqud Dədə diliylə desək, yum verəlim... İllər gəlib keçəcək, bu yarışmanın iştirakçıları arasından, bəlkə də, gələcəyin ünlü yazarları çıxacaq, bəlkə də, onların bəziləri ötəri gənclik həvəsinə düşdüyünü anlayıb, söz meydanını tərk edəcək. Çox şeylər unudulacaq, qələbə sevinci də, məğlubiyyət acısı da... Amma bu yarışmadan mənim yaddaşımda Rəşidin öz-özünə verdiyi bir sual qalacaq: görəsən, illərdən bəri erməni əlində qalan evimizə mənim evim deməyə haqqımız varmı? Məncə, hər bir azərbaycanlı ta Qarabağı alana qədər bu sualı qulağında sırğa eləməlidir. №10 (569) oktyabr 2016 I 31 Rəşid BƏRGÜŞADLI ТИКАНЛЫ ЪЫЬЫРЛАР
Yüklə 0,92 Mb. Dostları ilə paylaş:
|