Yusif Aslanov

Yusif Aslanov 
 
 
344 
cüml
əyə “sənaye” sözünü əlavə etmək və orada “yetişdirilir” sözü 
əvəzinə “hazırlanır” ifadəsini işlətmək məqsədəuyğundur. 
Layih
ədə  müstəqil  Azərbaycan  Respublikasının  çətin bir 
dövründ
ə  -  bazar  iqtisadiyyatına  keçid  mərhələsində  intellektual 
s
əviyyəsi ilə  fərqlənən, dil, mədəniyyət və  tarixi  qaynaqlarımızı 
ətraflı  öyrənən, iqtisadi, siyasi və  hüquqi biliklərə  dərindən 
yiy
ələnən, fikrini məntiqi, dəqiq,  aydın, səlis,  yığcam, qrammatik 
qay
dalara uyğun ifadə etməyi bacaran kadrları orta ixtisas məktəb-
l
ərində də tərbiyə etmək, həyata hazırlamaq əsas problem kimi qar-
şıya qoyulmuşdur. 
Sadalanan xüsusiyy
ətləri və bu kimi digər müsbət cəhətləri 
özünd
ə birləşdirən kadrların hazırlanmasında dəqiq elmlərlə yanaşı, 
humanitar f
ənlərin, xüsusilə Azərbaycan dili və ədəbiyyatının təsir 
dair
əsi və imkanları genişdir. Müəllimlərlə apardığımız fikir müba-
dil
əsinə,  şəxsi mülahizələrimizə  əsasən deyə  bilərik ki, texniki 
t
əmayüllü texnikumların  qeyri-milli dildə  olan  qruplarında  Azər-
baycan dili v
ə ədəbiyyatının, təlim milli dildə aparılan qruplarda 9 
illik baza t
əhsili olanlara Azərbaycan ədəbiyyatının,  11 illik baza 
t
əhsillərə isə 70 saatlıq proqramla Azərbaycan dilinin öyrədilməsi 
ictimai h
əyatda dillə  əlaqədar  qarşıya  çıxan  çətinlikləri müvəffə-
qiyy
ətlə həll etməyə imkan yaradır.  
Texniki texnikumların 11 illik baza təhsili olan qruplarında 
milli dilin t
ədrisinə 70 saatlıq proqramla Xalq Təhsili Nazirliyinin 
“Orta ixtisas m
əktəblərinin təlim milli və qeyri-milli dillərdə olan 
qruplarında  Azərbaycan dilinin dərindən öyrədilməsi barəsində” 
(1989-cu il 18 oktyabr tarixli 1125 nömr
əli) əmrindən sonra başlan-
mışdır. Bu, müstəqil dövlətin dilinə yeni münasibət, dilimizin geniş 
t
əbliği,  savadlı  kadrların  hazırlanması  yolunda  mühüm  hadisədir. 
Layih
ədə qeyd olunduğu kimi, “Azərbaycan Respublikasının vətən-
daşlarına  Azərbaycan dilinə  mükəmməl yiyələnmək” hüququ ve-
rilir. 
T
əəssüflər olsun ki, texniki profilli texnikumlarda bu vacib 
q
ərarın  icrasına  laqeyd  münasibət göstərilir. Belə  ki, Azərbaycan 
dilini 
əsas ixtisas fənlərindən ayırmış və fakultativ məşğələ kimi 7-

---

Ədəbi axtarışlar və tədris 
 
 
345 
8-ci saatlarda keçm
əyi  planlaşdırmışlar.  Bundan  əlavə, dərs jur-
nalla
rında  Azərbaycan dilindən öyrədilən mövzuların  yazılmasına 
icaz
ə verilmədiyini və fakultativ məşğələyə əlavə məsləhət saatları-
nın ayrılmamasını da söyləsək, vəziyyət tam aydın olar. Bu, laqeyd-
lik, dilimiz
ə biganəlikdir. 
Texniki t
əmayüllü texnikumlarda Azərbaycan dilinin öyrə-
dilm
əsinin və bu sahədə hansı konkret işlər görülməsinin vacibliyini 
“Bakı”  qəzetinin 1991-ci il 22 yanvar tarixli nömrəsində  çap 
etdirdiyimiz m
əqalədə söyləməyə çalışmışdıq. Bu fənnin əsas təlim 
f
ənləri sırasına daxil edilməsinə kömək göstərməyi Respublikanın 
T
ədris-Metodika Mərkəzindən  xahiş  etsək də  istəyimiz nəticəsiz 
qalıb. 
Bel
ə bir səbəb gətirirlər ki, Moskva Xalq Təhsili Komitə-
sinin T
ədris-Metodika Mərkəzinin tərtib etdiyi tədris proqramında 
işlədiyimiz Bakı Yerli Sənaye Texnoloji Texnikumunda Azərbay-
can dilinin v
ə 9 illik baza təhsili olan rus qruplarında Azərbaycan 
dili v
ə ədəbiyyatı fənni fakultativ məşğələ kimi nəzərdə tutulmayıb. 
Bir d
ə  onunla  haqq  qazandırmağa  çalışırlar  ki,  bu  fənn orta 
m
əktəblərdə tədris olunub. Bizə belə gəlir ki, 70 saatlıq proqramla 
öy
ərdilən Azərbaycan dilinin əsas təlim fənləri  sırasına  daxil 
edilm
əsi məsələsi yeni tərtib olunacaq tədris  planlarında  mütləq 
n
əzərə  alınacaq,  milli  təhsil  konsepsiyasında  söylənmiş  fikir  əsas 
götürül
əcəkdir: “Mərkəzdə  xüsusi niyyətlə  hazırlanmış  tədris 
planları,  dərsliklər, təlim-tərbiyə  sisteminin  əsasında  duran  saxta 
beyn
əlmiləlçilik və  xalqlar  dostluğu  prinsipləri  bu  işdə  xüsusilə 
m
ənfi rol oynamış, əslində başqa xalqlar kimi, Azərbaycan xalqını 
da milli z
əmindən ayrı salmış və ümumbəşəri dəyərlərdən məhrum 
etm
ək məqsədi daşımışdır”. 
T
əcrübə  göstərir ki, bəzi elmləri təlim fənləri  sırasından 
çıxarmaq,  yaxud əsas fənlərin saatlarını artırmaq, dil, mədəniyyət 
v
ə tariximizi dərindən öyrənməyə imkan yaratmaq milli və regional 
xüsusiyy
ətlər zəminində  hazırlanacaq  tədris proqramlarında 
n
əzərdə tutulmalıdır.  

---

Yusif Aslanov 
 
 
346 
Konkret  olaraq  “Kargüzarlıq  və  arxivşünaslıq”  ixtisasının 
t
ədris proqramlarına münasibətimizi bildirək. Aydındır ki, kargüzar 
v
ə  arxivşünasın  fəaliyyəti bilavasitə  rəsmi sənədlərlə  bağlıdır, 
Az
ərbaycan dilinin incəlikləri və üslubi imkanlarını öyrənmədən bu 
s
ənədləri savadlı tərtib etmək qeyri-mümkündür. Bizə belə gəlir ki, 
bu faktla fakült
ədə tədris edilən “İşgüzar rəsmi üslub və kargüzarlıq 
s
ənədlərinin redaktə olunması” fənnindən tələbələrin biliyini dövlət 
imtahanı səviyyəsində yoxlamaq vacibdir. 
Yaxud “Çap istehsalı texnologiyası” ixtisasını misal çəkək. 
Müşahidələrimizə əsasən deyə bilərik ki, bu fakültədə Azərbaycan 
dili t
ədrisinin praktik əhəmiyyəti böyükdür. Bu sahənin 
texnoloqlarına Azərbaycan dilinin qanunlarını dərindən öyrətmək, 
şübhəsiz, gələcəkdə az da olsa, çap istehsalının keyfiyyətinə müsbət 
t
əsir göstərəcəkdir.  
Göründüyü kimi, müst
əqil dövlətin dilinə və onun tədrisinə 
münasib
ətdə  dəyişiklik  aparmaq  və  qəbul  zamanı  savadlı 
abituriyentl
ərin seçilməsinə şərait yaratmaq mühüm məsələdir. Bu 
bar
ədə  layihədə  oxuyuruq: “Qəbulda ixtisas biliyi və  bacarığına 
üstünlük verilir”. Biz
ə belə gəlir ki, bu fikir “Abituriyentlər qəbulda 
ixtisas biliyin
ə, savad dərəcəsinə  və  seçdiyi  peşə  marağına  görə 
seçilir” formasında ifadə edilsə, daha konkret və aydın qavranılar. 
Yaxşı  haldır  ki,  görkəmli metodist alim, professor 
Ə.Əfəndizadə  tərəfindən Azərbaycan dili və  ədəbiyyatdan bilik, 
bacarıq və vərdişlərin qiymətləndirilməsi normaları hazırlanmışdır 
v
ə  abituriyentlərin də  savad  dərəcəsi bu meyarlar əsasında 
qiym
ətləndirilir. Belə bir cəhəti unutmaq olmaz ki, pedaqoji sahəyə 
marağı  olan  abituriyentlərin savad dərəcələri texniki məktəblərə 
g
ələn  abituriyentlərin biliyinə nisbətən daha genişdir. Düzdür, hər 
bir abituriyent seçdiyi 
ixtisası dərindən bilməklə yanaşı, milli dildə 
d
ə fikirlərini dəqiq və məzmunlu, qrammatik qaydalara uyğun ifadə 
etm
əyi bacarmalıdır. Ancaq belə bir məsələ ilə də razılaşa bimərik 
ki, mövcud qiym
ət normalarında nəzərdə tutlmuş sahələrdən əlavə 
3-4 qrammat
ik qaydanı da pozmuş abituriyentə - gələcək həkimə, 
r
əssama,  idmançıya,  mühəndisə, texnoloqa “iki” qiymət  yazılsın. 

---