Yusif Aslanov
Yüklə 2,89 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Yusif Aslanov
- Ədəbi axtarışlar və tədris
Yusif Aslanov 56 Mirz ə Fətəli Axundzadə ilə Zakiri bir-birinə bağlayan əqi- d ə, məslək dostları olmasıdır. Onların bir-birinə qarşılıqlı ədəbi təsir göst ərməsi, aşıq şeiri şəklində mənzum məktublar yazması da bir- birin ə dərin məhəbbətin ifadəsidir. Axundzad ənin qoşma şəklində Zakirə yazdığı birinci mək- tubunda Zakirl ə Xurşidbanu Natəvan arasındakı səmimi münasibət- d ən, dostluqdan, “qafiyələrin zarafat təriqincə” söyləndiyindən da- nışılır [12, s. 42]. Bu qoşmada elə söz və ifadələr işlədilir ki, sanki bu b əndlərin aşıqlar, yaxud aşıq şeiri formasında yazan şairlər tərə- find ən yazıldığı qənaətinə gəlirsən. Hətta, bu qoşmanın sonuna hər han sı bir məşhur aşığın adını yazmış olsaq oxucu bununla razılaşar ki, şeir həmin müəllifindir: Dediyin qafiy ə ona xoş gəlib, Qaçan b əxtin indi sənə tuş gəlib, Sövdalı başına təzə huş gəlib, T əəccüb eylərəm büsyar, büsyar. M ənim də var gərci bir az günahım, S ən get hüzuruna ol üzrxahım, Söyl ə ki, ey şahım, ey qibləgahım, İncimə, gər etdim şikayət izhar! [10, s. 223] Q.Zakir ə yazılmış ikinci məktub isə XIX əsrin gerçəkliyi- nin, osmanlı, firəng və rusların işğalçılıq siyasətinin tənqidinə güclü z ərbə vuran, onların iç üzünü açan, qəhrəmanlıq ruhu ilə yazılmış bir m ənzum şeirdir. Bu şeirdə, sanki Q.Zakirlə M.F.Axundzadə üz- üz ə dayanıb şeirləşir, ədalətsizliyə qarşı güclü zərbə endirməyə ha- zır olan igid, cəsur qəhrəman kimi döyüşə hazırlaşır, tənqid və ifşa- nı əsas hədəfə yönəldirlər. Vaqif və Vidadi kimi real hadisələrə ob- yektiv qiym ət verilməsi də onun sənət realizminin xüsusiyyətləri ki- mi d əyərlidir. C əfərqulu xan Nəvaya yazdığı şeirlərində də Axundzadə dini- mövhumatı, cəhaləti, xanın insanların qayğısına qalmamasını əsas tənqid hədəfinə çevirir. Bu mənzum məktublar da aşıq şeiri Ədəbi axtarışlar və tədris 57 şəklində, heca vəznində yazılmış, qəhrəmanlıq ruhu ilə qaynayıb- qarışmışdır: S əlam olsun məndən sərkar xana, Mollalardan bir az edim şikayət. Münkirdirl ər əhadisə, qurana, Çifaid ə gecdir hələ qiyamət! [10, s. 228] Ədibin şeirlərinin xalq poeziya nümunələri ilə həmahəng s əsləşməsi, aşıq şeiri arxitektonikasını dərindən bilməsi və bu sah ədə ən çətin şeir forması sayılan təcnisdən istifadəni bacarması “T əcnis” və “Təcnisi-digər” başlığı ilə yazılmış şeirlərdən də aydın görünür. Bu nümun ələrin hər ikisini müəllif farsca yazmış, cinas qafiy ələrə şərhlər vermişdir. M.F.Axundzadənin 2005-ci ildə çap edilmiş əsərlərinin birinci cildində də bu şərhlərə Azərbaycan dilind ə aydınlıq gətirilməsi də təsdiq edir ki, bu təcnislər Qurbani, Abbas Tufarqanlı, Xəstə Qasım, Aşıq Ələsgər, Molla Cümanın t əcnis yaradıcılığı kimi xəyalımızda canlanırsa, yazılı ədəbiyyatda is ə M.P.Vaqifin təcnis yaradıcılığı ilə qırılmaz tellərlə bağlılığı duyulur, hiss olunur. Akademik F.Qasımzadə, professor V.Vəliyev, professor P.Əfəndiyevin apardığı araşdırmalarda da bu məsələlər t əhlil predmetinə çevrilmiş, onlar müəllifin hər iki təcnisini s ənətkarlıq baxımından müsbət qiymətləndirmişlər. Akademik F.Qasımzadə yazırdı: “Təcnislərin dili, təşbeh və istiarələri, cinasları, təqti və qafiyələnmə formaları aşıq təcnislərində olduğu kimidir” [13, s. 114]. Professor Vaqif V əliyev isə “Mirzə Fətəli Axundovun t əcnisləri daha çox Qurbani, Abbas Tufarqanlı və X əstə Qasımın təcnis yaradıcılığını xatırladır, yazılı poeziyamızda is ə M.P.Vaqifin təcnis yaradıcılığından gələn incə bir əlvanlıq görünür” [13, s. 83]. Professor P.Əfəndiyev isə müəllifin “O yarə m əni” təcnisini Aşıq Ələsgərin “Narın üz”, Molla Cümanın “A yana-yana” t əcnisləri ilə müqayisə edərək göstərir ki, Axundov çox bacarıqla ustad sənətkarlar kimi cinaslardan istifadə etmiş, orijinal t əcnis yazmağı bacarmışdır [7]: Yusif Aslanov 58 Əmən məmən neylər cənnətin narın? Düz əxə bənzətməm firqətin narın, Rişteyi-can olmuş telindən narın Dil ər eldən: yetir o yara məni! D ərdə kimin vardır mən tək davamı, Eşqin məriziyəm, sən ver dəvamı! H ər aşiqin candır eşqində vamı Göst ərməsin malı o yara məni. [10, s. 219] Nümun ə kimi verdiyimiz bəndin birinci misrasında “narın” cinası nar, ikincisində od, atəş, üçüncüsündə nazik, incə, zərif m ənalarında işlədilmişdir. M.F.Axundzadənin yazdığı şərhlərdə də nar, od, at əş, nazik mənaları əsas götürülmüşdür. İkinci bəndin cinas-qafiy ə sistemi isə omoqraf cinaslar üzərində qurulmuş, mü əllif bunların mənalarını belə izah etmişdir: davam gətirmək, d ərman, dava, borcu, sürü. Yaxud, mü əllifin “Təcnisi-digər” şeirindən bir bəndə nəzər salaq: Söyl ə, səba, yarə, əsib o yana, Olurmu bir əhvalıma o yana, S əhər ki, xabından sərxoş oyana, B ənövşə tək üzdə telini yayə. Əcəl saqisindən allam peymanə, V əfa gər etməsən əhdü peymanə. M əsturə tələtin cahan peymanə, N ə nisbəti onun xurşidə, yayə. [10, s. 220] Ədib bəndlərin şərhlərini farsca verir və bunlar Azərbaycan dilin ə də bu cür tərcümə olunur: birinci bənddə: o tərəfə, yana (yanmaq), sübhd ən oyana, dağıda, yaya. İkinci bənddə: piyalə, əhd, dünyanı gəzən deyildir, günəşə və ya aya. Yüklə 2,89 Kb. Dostları ilə paylaş:
|