Əsmər Sadıq qızı Bədəlova

 
199 
inkişafdan  danışmaq  əbəsdir.  Əmək həyata, məişətə  rövnəq 
verir, iqtisadi probleml
ər yaranmasına aman vermir və heç kimi 
heç kimd
ən asılı olmağa qoymur. Əbəs yerə deməmişlər: Əmək 
qızıl bilərzikdir, Yayda başı bişənin qışda aşı bişər.
 
           
2.Əməyin sosial mənası. Cəmiyyətdə iqtisadi cəhətdən 
kimin nec
ə  yaşaması  onun  çalışmağından,  çəkdiyi zəhmətdən 
asılıdır.  Əməksevər  adamlarla  yanaşı,  tənbəl, müftəxor, 
başqalarının  əməyi  hesabına  yaşayan  adamlar  da  var.  Onlar 
c
əmiyyətdə  öz  əməllərinin  adı  ilə  tanınırlar;  kimisi  etimada, 
kimisi rişxəndə, təəssüfə, hətta ikraha layiq olur.  Etimada layiq 
olanlar 
əlinin  qabarı,  alnının  təri, gözünün nuru ilə  ruzi 
qazanan, z
əhmət çəkib azı çox edən uca insanlardır. Qonşuya 
ümid  olan  şamsız  yatar,    Yayda  kölgə  xoş,  qışda  çuval  boş, 
Haynan g
ələn vaynan gedər  və  s. bu kimi  kəlamlar isə 
z
əhmətdən qaçanlar üçün deyilib. 
           
3.Əməyin əxlaqi  mənası  var  və  inkaredilməzdir. O, 
insanların  əxlaqına  müsbət təsir göstərir.  Əməksevər insan 
q
əbahətli əməllərə uymadan çalışdığı sahədə məqsədə çatmağa, 
uğur  qazanmağa  can  atır.  Bu  yolda  saflaşır,  yüksək insani 
m
əziyyətlər qazanır.  Xalqımızın Adamı qeyrət işlədər, dəyir-
manı su, İşləyən iş axtarar, tənbəl bəhanə axtarar, İşləyən də-
mir pas atmaz, Torpağa əyilən namərdə
 
əyilməz, Yeriyən öküz 
özün
ə  qamçı  vurdurmaz
 
  k
əlamları  əməyin  əxlaqi mənasını 
sübut edir.  
           
4.Əməyin fizioloji mənası. Həyat göstərir ki, əmək sağ-
lamlığın rəhnidir. Əməklə məşğul olan adamlar fiziki cəhətdən 
sağlam  olurlar.  Ona  görə  demişlər ki, İş  insanın  cövhəridir 
əxlaqi mənada olduğu kimi, fızioloji mənada da İşləyən dəmir 
pas 
atmaz, Daş  fırlanar hamarlanar, yerdə qalan mamırlanar. 
           
5.Əməyin psixoloji mənası.  Görülən işdən gül iyi gələr. 
Ataların  bu  sözü  əməyin  insana  xoş  əhval  –  ruhiyyə  bəxş 
etm
əsindən xəbər verir. Xeyirli əmək, faydalı və nəticəsi gözəl 
olan iş insanın psixologiyasına qida verir, onu daha da diqqətli, 

---

 
200 
irad
əli  olmağa  təhrik edir. Təsəvvürünü, təxəyyülünü, təfək-
kürünü canlandırıb əmək yollarında inkişafına təkan verir. 
          
6.Əməyin tərbiyəvi mənası.  Normal əmək fəaliyyətində 
insan  halallıq,  düzlük,  doğruçuluq,  insanpərvərlik,  işgüzarlıq, 
irad
əlilik və  s. kimi insani keyfiyyətlərə  sahib  olur.  Ataların 
t
əbirilə desək, Əmək  insanı  ucaldır. 
          
Əməyə məxsus bu keyfiyyətlər əmək tərbiyəsinin mahiy-
y
ətni, məqsədini və vəzifələrini  səciyyələndirir.  
         
Əməyin mahiyyətini məktəbəqədər və kiçik məktəb yaşı 
dövründ
ən  başa  salmaq,  uşaqları  güclərinə  və  yaşlarına 
müvafiq işlərə qoşmaqla dərk etdirmək lazımdır. Bu da onları 
gördükl
əri işə görə tərifləməklə, fərəhləndirməklə mümkündür.  
F
ərəh verərək növbəti iş üçün stimul yaratmaqla onlarda  belə 
bir inamın formalaşdırılması vacibdir ki, əməklə məşğul olma-
dan, maddi s
əvətlərin  istehsalında  iştirak  etmədən  yaşamaq 
ç
ətindir. Təcrübə sübut edir ki, uşaq  öz əməyinin nəticəsindən 
sevinir v
ə  razı  qalırsa,  onda  daha  bir  iş  görmək üçün həvəs 
yaranır, hətta fəaliyyətinə yaradıcılıq elementləri də daxil edir. 
Bu is
ə  öyüd  –nəsihət yolu ilə  çətin baça gəlir, çünki insan 
münt
əzəm davam edən öyüdü sevmir. Ən yaxşısı uşaqlara tanış 
olan h
əyati faktlara, folklor nümunələrinə,  yaşlarına  və  prob-
lem
ə  müvafiq bədii  ədəbiyyata,  mahnılara  və  s. müraciət 
etm
əkdir. 
          
             3.
Əməyin
 
növl
əri və onların təşkilinə verilən tələb-
l
ər.  Şagirdlərin əmək tərbiyəsinin məzmunu hər şeydən əvvəl, 
ölk
ənin  qarşısında  duran  ictimai  –siyasi, təsərrüfat vəzifələri 
il
ə, məktəbin yerləşdiyi  bölgənin  iqtisadi və  təbii  şəraiti  və 
m
əktəbin konkret tələbatı ilə, yəni ümumi və əlahiddə məktəb-
l
ərin fərqi nəzərdə alınaraq müəyyən edilir. Əmək tərbiyəsinin 
m
əzmunu müəyyənləşdirilərkən  şagird  kollektivinin  əqli və 
fiziki inkişaf səviyyəsi, fərdi imkanları, yaş xüsusiyyətləri, ma-
raq v
ə meylləri nəzərə alınır. Sinifdən  -sinfə adladıqca şagird-
l
ərin yaş səviyyəsinə uyğun olaraq əmək növlərinin mürəkkəb-

---

 
201 
l
əşməsi  vacibdir.
 
Əmək tərbiyəsi sistemində  texniki tərəqqi 
baxımından zəruri sayılan əmək növlərinə üstünlük verilir.  
            
Şagird əməyinin aşağıdakı növləri vardır: təlim əməyi, 
m
əişət  əməyi, özünəxidmət  əməyi, məhsuldar  əmək, ictimai-
faydalı əmək. 
            T
əlim  əməyi  şagirlərin  əməyə  psixoloji və  mənəvi 
hazırlığının  əsasını  təşkil  edir.  O,  dərsə, oxuyub-yazmağa, 
öyr
ənməyə,  ev  tapşırıqlarını  yerinə  yetirməyə, sinifdənxaric 
işlərə  sərf olunan əməkdir. Həmçinin,
 
şagirdlərin məşğul 
olduğu  başlıca  əmək sahəsidir ki, həm intellektual, həm də 
əməli fəaliyyət ünsürləri ilə zəngindir; şagirdlərin tədris olunan 
f
ənlərə  hazırlığıdır.
 
Lakin böyük 
əqli və  iradi gərginlik tələb 
edir. Ona gör
ə də bəzi şagirdlərə mürəkkəb və ağır gəlir. Belə 
şagirdlər səbrsiz olur, uzun müddət diqqətlərini bir yerə  cəm 
ed
ə bilmirlər. Müəllim fərdi xüsusiyyətləri nəzərə alaraq onlara 
diqq
ət yetirməyi, təlim əməyinin faydasını başa salaraq həvəs-
l
əndirməyi bacarmalıdır.   
            T
əlim əməyinin əsas hissəsini zehni, intellektual  əmək 
t
əşkil edir. Lakin məktəbin tədris planında əmək təlimi fənninə 
d
ə  yer  ayrılır.  Bu  fənn həm təlim verir, həm də  tərbiyə  edir;  
əməyə  mənəvi  hazırlığı  möhkəmləndirir zənginləşdirir.  Bu 
f
əndən müxtəlif  əmək növləri  haqqında  aldıqları  məlumatlar 
şagirdlərin marağına, onların istedad və qabiliyyətlərinin inki-
şafına şərait yaradır. Məktəb emalatxanasında, məktəb sahəsin-
d
ə  keçilən dərslər  zamanı  şagirdlər  əməklə  bağlı  bir  çox 
m
ənəvi keyfiyyətlərlə  yanaşı,  bilik,  bacarıq  və  vərdişlərə  də 
yiy
ələnirlər.                                                                                                                          
          
Şagirdlərin əmək tərbiyəsi işində təlim prosesi ilə yanaşı,  
sinifd
ənxaric və  məktəbdənkənar  işlərin  –dərnəklərin,  ayrı  –
ayrı  fənn tədbirlərinin də  mühüm  əhəmiyyəti var. “Gənc 
texnik”, “Bacarıqlı əllər”, “Gələcəyin ustası”, “Gənc botanik”, 
“Kimyaçı”  dərnəkləri bu baxımdan çox faydalıdır. 
          F
ənn tədbirlərinə gəlincə, məsələn, “Nizami Gəncəvinin 
əsərlərində  əməkçi  insan  obrazları”,  “Ədəbiyyatımızda  neftçi 

---