Kitabın nəşrinə göstərdiyi köməyə görə Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı
Yüklə 7,98 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Yoxlama sualları
- Referatlarm mövzuları
TMK-nm, beynəlxalq istehsalın bir hissəsi kimi, fəaliyyət göstərdiyi ölkələrə iqtisadi və siyasi təsir göstərmək imkanlarına malikdir. •
daxili qiymətlərin qüvvədə olduğu TMK daxilində deyil, həmçinin dünya iqtisadiyyatının ən mühüm seqmenti olan beynəlxalq istehsal çərçivəsində də neytrallaşdıran meylin fonnalaşmasına şərait yaratmışdır. •
TMK-lar, bir qayda kimi, istehsal və ticarət müəssisələrini qəbul edən ölkənin maraqlarını nəzərə almadan, özləri üçün rahat olan ərazilərdə yerləşdirir və bu hala qəbul edən ölkənin çox vaxt reallıqda mövcud olmayan «maraqları» barədə iddia qaldırması səbəbindən haqq qazandırıla bilər. •
pozitiv nəticələrinə istinad edir. Bu mövqe belə təsəvvürlərə əsaslanır ki, TMK-nm menecerləri «dar millətçilik xurafatından» azad olduğuna görə bu korporasiyaların fəaliyyətinin nəticəsi «hamı üçün nemətdir» və TMK-nm iş şəraiti məhz dinc şərait tələb etdiyinə görə, onların coğrafi baxımdan səpələnməsi «sülhə xidmət edir». Müasir TMK-nm iqtisadi və texnoloji qüvvəsi bütün mübahisəli məsələlərin yalnız danışıqlar vasitəsilə həll olunmasını tələb etdiyindən, bu, müəyyən dərəcədə həqiqətən də belədir. Müasir TMK-lar, bir tərəfdən, istehsal vahidlərinin çoxsaylı ölkələr üzrə səpələnməsinə əsaslanan beynəlxalq istehsal sisteminin bərqərar olmasına şərait yaradır, digər tərəfdən, sürətli inkişafı böyük məbləğdə kapital qoyuluşları və yüksək ixtisaslı heyətin cəlb olunmasını tələb edən öncül istehsal sahələrinə nüfuz edir. Bütün bunlar yaxın keçmişədək onların milliləşdirilməsi cəhdləri təhlükəsi qarşısında etibarlı müdafiəsini təmin etsə də, sonradan qəbul edilən siyasi qərarlar (əsasən də inkişaf etməkdə olan ölkələrdə) nəticəsində nəzərəçarpan itkilərinin qarşısını ala bilmədi.
1.
TMK anlayışı, onların fəaliyyətinin mahiyyəti və məzmunu. Tarixi genezisi. TMK-nm təsnifatı. 2.
coğrafi baxımdan cəmləşməsi. Vahid ümumdünya TMK kompleksini xarakterizə edən ümumi göstəricilər hansılardır: işləyənlərin sayı? Dünya üzrə daxili məhsulda yoxsa ümumdünya ticarətində malların və xidmətlərin xüsusi çəkisi?
3.
TMK-nın xarici filiallarında istehsalın təşkilinin özəlliyi. TMK-nm inkişaf etməkdə olan ölkələrdəki fəaliyyəti. Bu özəllik nədən ibarətdir? 4.
TMK - beynəlxalq istehsalın maddi bazasıdır - tezisinin məzmununu izah edin. Beynəlxalq istehsalın göstəriciləri hansılardır? 5.
nəticələri. 6.
TMK-nm Rusiyadakı fəaliyyətini xarakterizə edin. Rusiya TMK-nın sürətli inkişafının səbəbləri nədir? Referatlarm mövzuları 1.
TMK-nın tarixi təkamülü; yaranması, inkişafı, perspektivləri 2.
ABŞ və digər inkişaf etmiş ölkələrin fəaliyyətinin xüsusiyyətləri 3.
İnkişaf etməkdə olan ölkələrin TMK-sı 4.
Rusiya iqtisadiyyatmdakı TMK-lar və Rusiya TMK-sı xarici bazarlarda 435 Fəsil 16 DÜNYA HASİLAT SƏNAYESİNDƏKİ TMK-lar 16.1. TMK-nın fəaliyyətinin sahədə ümumi təsviri TMK-nm müxtəlif ölkələrin hasilat sənayesində fəaliyyətinin tarixi sadəcə bimıənah olmamaqla bərabər, dramatikdir, müharibələr, çevrilişlər, əks- çevrilişlər, diktator rejimləri, son dərəcə ağır şərtli müqavilələr, «gözəgörünməz» müharibələr və münaqişələr cəbbəxanasından olan başqa süjetlərlə zəngindir. Hələ XX əsrin əvvəlində hasilat sənayesinin payına xarici birbaşa investisiyaların (XBİ) cüzi faizi düşürdü; onlar əsasən müstəmləkəçi dövlətlərin şirkətlərinin beynəlxalq ekspansiyası ilə əlaqəli idi. İkinci Dünya müharibəsindən sonra daha çox ölkənin müstəmləkədən azadlığa çıxması və OPEC yaradılması ilə əlaqədar olaraq, Avropa TMK-nm mövqeləri zəifləyir və bununla yanaşı, dünya üzrə XBİ-nin ümumi həcmində hasilat sənayesinin xüsusi çəkisi aşağı düşürdü. Problemin məğzi neftin (barrelə görə 1 dollar) və başqa strateji xammalın qiymətlərinin həddən ziyadə ucuz olmasında idi. Buna görə də həmin illərdə dünya üzrə XBİ-nin həcmində başqa sektorların payı yüksək sürətlə artdığı halda, neft-qaz və dağ-mədən sənayelərinin xüsusi çəkisi az idi və getdikcə aşağı düşürdü. Lakin 1970-ci və 1980-ci illərin «neft şokları» nəticəsində mineral xammalın qiymətinin artımı baş verdi və buna müvafiq olaraq, dünya üzrə XBİ həcmində hasilat sənayesinin rolu əhəmİ3^ətli dərəcədə yüksəldi. Xidmətlər sektoru və emal sənayesi ilə müqayisədə bu sahənin göstəriciləri indiyədək aşağı olsa da, dünyanın neft sektoru (qismən isə qaz) dünya iqtisadiyyatının vəzij^ətinə bütövlükdə güclü təsir edir. Başqa xammal növlərinin, o cümlədən metalların, polimetal filizlərin, əlvan metal filizlərinin, habelə ərzağın əhəmiyyəti də yüksəlmişdir. Ehtiyatların, istehsalın və istehlakm coğrafi cəhətdən qeyri-bərabər bölgüsü mineral xammal bazarlarına xas olan cəhətdir. İnkişaf etməkdə olan və keçid iqtisadiyyatlı ölkələrin (qeyd edək ki, onların sayı az, təqribən 30-dur) müxtəlif xammal növlərinin əsas istehsalçısı və ixracatçısı, inkişaf etmiş ölkələr, habelə bazarları fomıalaşmaqda olan ölkələr qrupu xammalın əsas istehlakçısı və idxalçısıdır. Bu əyintilər bəzi hallarda idxalçılar arasında mal göndərişlərinə təminat verilməsi, ixracatçılar arasında isə ÜTT çərçivəsində 436 Yüklə 7,98 Mb. Dostları ilə paylaş:
|