Книга переведена и издана заказу фонда поддержки по политики тюркоязычных государств
Yüklə 1,51 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ÇİNGİZ AYTMATOV ÇİNGİZXANLA BAĞLI MÜBAHİSƏLƏRDƏ
- “...O, yeni təfəkkürün daşıyıcısıdır. Mənə elə gəlir, ona qədər bizim asiya ədəbiyyatında belə dəyərli bir şair olmayıb.
- “Şaxanovun poemasına YUNESKO tərəfi ndən belə böyük əhəmiyyət verilməsi təkcə hazırda Orta Asiyada ictimai-fəlsəfi fi krin yeni zirvələr fəth etməsinin etirafı
165 larım “Yeni qazaxlar”, “Zəmanənin poemaları” və Çingiz Aytmatov- la birgə yazdığımız “Uçurum üzərində ovçu fəryadı” (Əsrin sonunda etiraf) kitabı var idi. Sən demə bu sonuncu adını çəkdiyim kitab orda altı dəfə təkrar nəşr olunub. Bəzi nəşrlər yüz min tirajla çab edilib. Pərəstişkarlarım arasında qardaş uyğurlardan da bir neçə nəfər var idi. Uyğur dilinə tərcümə edilmiş “Uçurum üzərində ovçu fəryadı” kitabını mən ilk dəfə onların əlində gördüm. Aytmatovun ölümündən altı ay keçmişdi. Çoxları mənə “Ayt- matov axı sizin dostunuz, qardaşınız idi, qoy torpağı nurla dolsun. Bi itki bizim üçün də böyük dərddir” – deyərək başsağlığı verird- ilər. Aytmatovun bütün əsərləri dəfələrlə çin dilində və bir neçə dəfə bu ölkədə yaşayan başqa xalqların dilində nəşr olunmuşdu. Çində Aytmatovu tanımayan insan tapmaq çox çətin məsələdir. Bir dəfə ali məktəblərdən birində görüş zamanı bir neçə çinli alim fəxrlə mənə dedilər ki, onlar Aytmatovun əsərlərində işıqlandırılmış möv- zular əsasında dissertasiya müdafi ə ediblər. Öz gözlərinlə gördüm ki, Çində mənim dostum-qardaşımın yaradıcılığına maraq onun vətənində olandan daha böyükdür. Əhalisi 21 milyon nəfərdən çox olan Sinszyan-Uyğur muxtari- yyatının dairə siyasi şurasının sədri Asxat Kerimbayulı və Xalq hö- kumətinin sədr müavini Tilepaldı Abdireşıtulı tərəfi ndən keçirilən qəbuldan sonra xüsusi bir ziyafət təşkil olunmuşdu. Bi ziyafətdə ÇXR-nın xarici işlər nazirinin müavini əlində kumıs dolu piyalə ilə mənə yaxınlaşıb dedi: “Cənab Muxtar, mən işlə bağlı bizim qazax həmkarlarımızla ünsiyyətdə olmuşam, amma onlar mənə kumısın bu möcüzəli xüsusiyyətlərindən danışmamışdılar. Sizin şeiriniz məndə kumısa qarşı tamam başqa münasibət yaradıb” . Mənim işlədiyim “Jalın” jurnalının redaksiyasına bir ahıl adam gəlmişdi. “Jas Alaş” qəzetində sizin şeirinizi oxudum. Mən də kumısın böyük pərəstişkarıyam, özü də sizin dostunuz Çingiz Aytmatov kimi məni də qoca adlandıranda xətrimə dəyir, - deyə o hiyləgərcəsinə 166 güldü. – Yaşım səksəni ötsə də bu yaxınlarda yenidən ata olmuşam. Gəldim ki, bir az sizin yanınızda lovğalanım. Tanınmış yazıçı Kudiyar Bilal və bizim əməkdaş, güclü milli məfkurəyə malik Şakizadə Suleymenovanın köməyi ilə biz elə re- daksiyada ağsaqqal üçün süfrə açdıq və yeni doğulan körpəyə ən xoş arzularımızı bildirdik. - Ağsaqqal, - mən dedim, - son dövrlər qocaların dünyaya Səksənbaylar, Doxsanbaylar gətirmək ənənəsi tədricən itirilir. İki- üç il əvvəl yaşda sizdən bir az kiçik həmvətəniniz, tanınmış aktyor Asanali Aşımov bu dünyaya bir Jetpisbay (Yetmişbay) bəxş edib. Hamı bunu az qala böyük nailiyyət kimi qəbul elədi. Amma, biz onun qarşısında bir məsələ qaldırmışıq ki, Səksənbay atası da ol- malısan. Sizin üçün də tapşırıq var. - İmkanım daxilində olan hər şeyə hazıram – qoca inamla dedi. - İmkanın var – mən dedim. – Dünyay Səksənbay gətirmisiniz. Biz qazaxlar da Yüzbaylar da olub. Siz gözəl bilirsiniz niyə uşaqlara belə adlar verilir. İndi isə sizin məqsədiniz Səksənbayla kifayətlən- məyərək dünyay bir Doxsanbay da gətirməkdir. Bunun təntənə ilə qeyd edilməsinin bütün xərclərini isə mən öz üzərimə götürürəm. Mənim birinci arvadım öləndən sonra evləndiyim qadın, Səksənbayın anasının indi 36 yaşı var. On ildən sonra onun 46 yaçı olacaq, - deyə qoca fi kirli-fi kirli başını qaşıyaraq dedi. – Bəlkə də alındı. Danışdıq! Biz bir-birimizin əlini sıxdıq. Heyif ki, Çingiz Torekuloviç aramızda yoxdur. O, ürəkdən, gö- zləri yaşarana kimi bu söhbətə gülərdi. 167 ÇİNGİZ AYTMATOV ÇİNGİZXANLA BAĞLI MÜBAHİSƏLƏRDƏ İndi isə Çingizxan şəxsiyyəti ilə bağlı mənə və Çingiz Aytmato- va qarşı bilərəkdən təşkil edilən və nəticələri bir neçə dövləti bir-bir- inə vuran genişmiqyaslı hücumların təfərrüatları barədə danışaq. 1999-cu ildə Parisdə, YUNESKO-nun iqamətgahında ön sözünü Çingiz Aytmatovun yazdığı, ingilis dilinə çevirəni isə Ingiltərəli şair Uolter Mey olan “Sivilizasiyanın yanlışlığı” mənzum romanımın xüsusi təqdimat mərasimi oldu. Alimlər, Nobel mükafatı laureatları, tənqidçilər və dünya səviyyəli ictimai xadimlər mərasimdə iştirak edərək roman haqqında xoş sözlər söylədilər. YUNESKO-nun baş direktoru Federiko Mayorun sözlərinə görə, “son otuz ildə YUNESKO miqyasında heç bir şair sağlığında belə diqqətə layiq görülməyib”. 2002-ci ildə YUNESKO “İpək yolu üzərində elm və mənəviyyat” beynəlxalq konfransı çərçivəsində xüsusi qərarla “Peşmanlıq problemi və tarixi-mənəviyyat yaddaşının itirilməsi təhlükəsi” mövzusunda dəyirmi masa keçirməyə qərar verir. Bu dəyirmi masa mənim “Cəzalandıran yaddaşın kosmoformulu” (Çingizxanın özü ilə apardığı sirr) mənzum romanımın müzakirəsinə həsr olunmuşdu. Bu əsərə də ön sözü Çingiz Aytmatov yazmışdı və orda belə misralar var: “...O, yeni təfəkkürün daşıyıcısıdır. Mənə elə gəlir, ona qədər bizim asiya ədəbiyyatında belə dəyərli bir şair olmayıb. Buna əmin olmaq üçün onun möhtəşəm “Cəzalandıran yaddaşın kosmoformulu” (Çingizxanın özü ilə apardığı sirr) mənzum romanını oxuyun. Belə miqyaslı şair ХХ əsrin sonu – ХХI əsrin əvvəllərində peyda olmalıydı. Şübhəsiz ki, bu şair Muxtar Şaxanovdur”. Qoy oxucular məni qeyri təvazökarlıqda ittiham etməsinlər, amma burda bir şeyə də aydınlıq gətirmək lazımdır. Söhbəti 168 dünya səviyyəli şəxsiyyətlərin mənə dəstək ifadə edən sözlərindən başlamağımın səbəbi budur ki, Qazaxıstanda bəzi adamlar hakimiyyətdə olan bir nəfərin göstərişi ilə heç bir səbəbsiz və əsassız olaraq mənim məhz bu əsərlərimi kəskin tənqid atəşinə tutmuşdular. Buna görə mən müxtəlif şəxslərin fi kirlərindən fraqmentlər vermişəm. Tezliklə sizə hər şey aydın olacaq. Dünya üzrə tanınmış bir alim, Nobel mükafatı laureatı Hans-Peter Dyurun rəyini təqdim edirəm: “Şaxanovun poemasına YUNESKO tərəfi ndən belə böyük əhəmiyyət verilməsi təkcə hazırda Orta Asiyada ictimai-fəlsəfi fi krin yeni zirvələr fəth etməsinin etirafı deyil, həm də onunla bağlıdır ki, bu poema dünya poeziyasında yeni nailiyyətdir. Bu poemada müəllif şair idrakı və intuisiyası ilə insanları sivilizasiyanın XX əsrdən doğan neqativ nəticələri ilə qəti mübarizəyə çağırır.” ABŞ-ın Kaliforniya beynəlxalq elm, sənaye, təhsil və incəsənət akademiyasının prezidenti Maykl Baxmutski isə mətbuatda belə fi kir söyləyib: “Şaxanov – müasir dünya sivilizasiyasının qavranılmasına öz təkrarolunmaz dəst-xəttini qatan çoxtərəfl i istedada malik bir şair-fi losofdur. Buna görə də biz onu öz akademiyamıza üzv seçmişik. Diqqətə layiqdir ki, “Əsrin Yanlışlığı”-nda olduğu kimi “Cəzalandıran yaddaşın kosmoformulu” da insan varlığının bir çox mənəvi prinsiplərini tamam başqa müstəvidə - poetik elmi-fəlsəfi traktovkada təqdim edir. Böyük romanların süjetini iki-üç səhifəlik şeir misralarında verməyə qadir olan müəllifi n bu qeyri-adi üsulu bizim kompüter əsrində poetik fi krin yeni imkanlarına böyük ümidlər yaradır”. Yüklə 1,51 Mb. Dostları ilə paylaş:
|