MəMMƏdov qəRİb xəLİlov mahmud

 

401

 

Şəkil 20.5. Dünyada mühüm ərzaq bitkilərinin istehsalı (yaşıl kütlə), 

1980-ci il FAO-nun məlumatı 

 

Ərzaq probleminin baş verməsinin digər səbəbi  əhalinin qidasında bir, yaxud iki ərzaq məhsulu növünün 

üstünlük təşkil etməsidir, bu isə  əhalinin diyetasında yekrənglik xarakteri yaradaraq gizli aclıq forması  əmələ 

gətirir. Məsələn, Cənubi və Cənubi- Şərqi Asiyanın əhalisinin rasionunun 70% -ni , Yava adasının (İndoneziya) 

bəzi rayonlarında hətta 90% -ni düyü təşkil edir. Bu isə bəzi xəstəliklərin, o cümlədən beri-beri xəstəliyinin baş 

verməsinə səbəb olur. Afrika kontinentinin bəzi dövlətlərinin əhalisinin qida rasionunda kökümeyvəlilər (yams, 

batat, maniok) üstünlük edir. 

Yekrəng qidalanma uşaqların kvaşiorkor deyilən xəstəliyinə tutulmasına  şərait yaradır. Bu zaman uşaq 

kifayət qədər kalori alsa da orqanizmə zülal çatışmır. Qidada həm kalori, həm də zülal çatışmadıqda isə «uşaqda 

marazm» xəstəliyi baş verir. Hər iki xəstəlik uşaqlarda həmişə güclü diareya (mədə-bağırsaqda həzmin 

pozulması) ilə müşayiət olunur. Belə  uşaqlar arasında ölüm hadisəsi və psixi pozuntuların səviyyəsi yüksək 

olur.  

Əhalinin  ərzaqla təmin edilməsində aqrokulturanın səviyyəsi böyük rol oynayır. Buna yüksək məhsuldar 

bitki sortlarından, məhsuldar heyvan cinslərindən, çox müxtəlif və müasir kənd təsərrüfatı texnikasından istifadə 

etməklə (məsələn, Latın Amerikasında min ha əkin sahəsinə cəmi 5 traktor; Afrikada – 1, Rusiyada –12, ABŞ-

da 30, Yaponiyada –450 traktor düşür), lazımi miqdarda gübrələr verməklə (mütəxəssislərin hesablamalarına 

görə kimyəvi gübrələrdən istifadə etdikdə  əsas kənd təsərrüfatı bitkilərinin məhsuldarlığı 40% artır) kənd 

təsərrüfatı bitkilərinin ziyanvericiləri və  xəstəlikləri ilə mübarizə  tədbirlərini həyata keçirməklə, həm də  kənd 

təsərrüfatı məhsullarını saxlamaq texnologiyasına riayət etməklə nail olmaq olar.  

İnkişaf etməkdə olan ölkələrdə aqrokulturanın səviyyəsi hələ ki, geri qalır, bu isə kifayət qədər yüksək 

məhsul alınmasını  və onun artımını  təmin etmir. Dünyada taxılın orta məhsuldarlığı 25 sent/ha, Afrikada 12 

sent/ha (onun tropik hissəsində  təsərrüfatlar hektardan 1 sent. məhsul yığır), Cənubi Amerikada 20 sent./ha 

təşkil edir. 

Dünyada  ərzaq problemini həll etmək üçün inkişaf etməkdə olan ölkələrdə  «yaşıl inqilab», inkişaf etmiş 

ölkələrdə isə «biotexnoloji inqilab»ın keçirilməsi planı irəli sürülür. 

 «Yaşıl inqilab» yüksək məhsuldar kənd təsərrüfatı  ərzaq bitkilərinin, xüsusən buğda, qarğıdalı, düyünün 

becərilməsi, irriqasiya işlərinin genişləndirilməsi və müasir texnika, kimyəvi gübrələr, bitki mühafizəsi 

üsullarının tətbiqi ilə həyata keçirilməlidir. 

---

 

402

Lakin «yaşıl inqilab» inkişaf etməkdə olan ölkələrin sahələrinin üçdə birində müəyyən qədər tətbiq 

olunmuşdur. Əkinçilikdə əsasən üç dənli bitkiyə (buğda, düyü, qarğıdalı) üstünlük verilmişdir. Aqrokulturaya 

düzgün riayət edilmədiyindən «yaşıl inqilab» arzuolunmaz ekoloji nəticələr vermişdir. Belə ki, toksik kimyəvi 

maddələrdən istifadə edilməsi torpaqların zəhərlənməsinə, düyü sahələrində balıqların məhv olmasına, kənd 

təsərrüfatı bitkilərinin ziyanvericilərinin yayılması partlayışına səbəb olmuşdur. 

«Biotexnoloji inqilab» inkişaf etmiş ölkələrdə torpağın hazırlanması (laydırsız  şumlama, frezerlə 

yumşaltma), suvarma (damcılı suvarma), bitkilərin ziyanvericilərdən mühafizəsi (fereonlardan istifadəsi), səpin 

toxumlarının izotoplarla hazırlanması aqrotexniki yeniliklərin tətbiqi ilə bağlıdır. 

Bu gün ərzaq problemi bəşəriyyətin qlobal problemi olub gələcək sivilizasiya onun həllindən asılıdır. 

 

20.6. Nüvə müharibəsi bəşəriyyət üçün təhlükəlidir 

Bəşəriyyət tarixində müharibələr çox olmuşdur. Təxmini hesablamalara görə yalnız son 5,5 min il ərzində 

Yer kürəsində 15 min müharibə və hərbi konflikt olmuş, (onlardan yarısından çoxu Avropada), xalqlar böyük 

müsibət və iztirablar keçirmişlər. Özünün bütün tarixi boyu bəşəriyyət 292 il müharibə görməmişdir. XX əsrin 

birinci yarısında bəşəriyyət iki dəfə zülmətli müharibəyə düçar olmuş, bu müharibələr qanlı və dağıdıcı xarakter 

almışdır.  

Müharibə aparılmasında texnika yüksəldikcə dinc əhalinin məhv edilməsi də artır. Dinc əhalinin ölüm 

miqdarı ilə  hərbçilərin ölümü arasında nisbət aşağıdakı kimi olmuşdur: birinci dünya müharibəsində – 1:20; 

ikinci dünya müharibəsində –1:1; Koreyadakı müharibədə (1950-1953-cü illər) – 5:1; Vyetnamdakı müharibədə 

(1964-1968-ci illər) – 20:1. Müasir silahlanma vasitələrindən istifadə edib, hətta lokal müharibə başlayarsa ölən 

dinc əhalinin sayı ölən hərbçilərdən 100 dəfə çox olacaqdır (yəni 100:1). Bu müharibə əslində dinc əhaliyə qarşı 

müharibə olacaq. Bununla da müasir müharibə bütün bəşəriyyətin qlobal probleminə çevrilir. 

Müharibə probleminin qloballığı dünyada silahların güclü artması ilə  əlaqədardır. Hazırda yalnız toplanan 

nüvə silahlarının partlayış gücü indiyə  qədər olan müharibələrdə istifadə olunan döyüş sursatlarının ümumi 

gücündən bir neçə min dəfə çoxdur. 

Hazırda dünyada müxtəlif ölkələrin arsenalında olduqca çoxlu miqdarda nüvə silahları vardır. Bu silahların 

ümumi gücü 1945-ci ilin avqustunda Xirosima və Naqasakiyə atılan bombaların gücündən bir neçə milyon dəfə 

güclüdür.Xirosimaya atılan bomba nəticəsində 200 mindən artıq insan həlak olmuş, şəhərin 40%-i külə dönmüş, 

qalan ərazi isə tanınmayan dərəcədə eybəcərləşmişdir. Atılan atom bombalarının faciəli nəticələri Yaponiyada 

hələ indi də müşahidə edilir. 

Müasir silahlarla Yer üzərində bütün həyatı dəfələrlə məhv etmək mümkündür. Hətta adi vasitələrlə belə bu 

gün müharibə aparılarsa bəşəriyyətə və təbiətə qlobal zərər yetirər. 

Beynəlxalq humanitar məsələlər üzrə Müstəqil komissyanın məruzəsində qeyd edilir ki, silah istehsalı 

bəşəriyyəti yaşatmaq ideyası ilə aparılır. Lakin hər il bir milyard dollara qədər hərbi məqsədlərə xərclənir, bu isə 

inkişaf etməkdə olan ölkələrin inkişaf etmiş ölkələrə olan borcu ilə müqayisə edilə bilər. 

Hazırda dünya öz varını – dövlətini ağlasığmaz heç bir qiyməti olmayan silah istehsalına sərf edir. Bu isə 

zəngin resursları bəşəriyyətin ehtiyacını ödəməyə yönəltməyə imkan vermir.  

Hər bir ölkənin silahlı qüvvələrinin fəaliyyəti müxtəlif silah növlərini sınaqdan keçirdikdə  həmçinin 

köhnəlmiş silahları  və döyüş sursatlarını  məhv etdikdə torpaqdan, akvatoriyadan, hava boşluğundan istifadə 

edərkən ekoloji problemlər yaranır.  

Hərbi sənaye kompleksi (HSK) müəssisələrinin tullantıları ilə biosfer elementlərinin çirklənməsi problemi ilə 

yanaşı, radioaktiv tullantıların (RAT) basdırılması  və utilləşdirilməsi də  həll olunmamış problem kimi qalır. 

HSK-ya malik olan inkişaf etmiş ölkələr RAT-ı saxlamaq üçün inkişaf etməkdə olan ölkələrə ötürməyə və ya 

Dünya okeanının yaşayış olmayan adalarında dənizin dibində basdırmağa çalışır. Məsələn, «Yeni Torpağın» 

yanında 11 mindən artıq RAT konteyneri, 15 qəzaya uğramış reaktorlar və «Lenin» buzqıranı basdırılmışdır. Bu 

zaman mütləq təhlükəsizliyə nail olunmur, belə ki, konteynerlərin materialı korroziyaya uğrayır: metal 

konteynerlər 10 ildən sonra, beton konteynerlər isə 30 il ərzində dağılır. 

Nüvə silahlarının sınaqdan keçirilməsi nəticəsində ətraf mühit radioaktiv maddələrlə (xüsusən sezium – 137 

və stronsium -90) çirklənəcək və orta temperatur dəfələrlə aşağı düşəcəkdir. Bu zaman kənd təsərrüfatının əsas 

ekosistemləri qlobal ekoloji fəlakətə məruz qalacaqdır. 

Atom bombası atıldıqda müəyyən iqlim dəyişkənliklərilə bərabər yanğın və radioaktiv yağışlar nəticəsində 

geniş miqyasda səhralaşma baş verəcək, enerji və rabitə sistemləri sıradan çıxacaq, atmosferin ozon qatının 

qalınlığı azalacaq, su və hava zəhərli maddələrlə və qazlarla zəhərlənəcəkdir.  

Nüvə müharibəsi nəticəsində təbii mühitin və  cəmiyyətin sosial-iqtisadi strukturlarında qlobal dağılma baş 

verəcək və müharibədən  əvvəlki ilkin vəziyyətə qayıtmaq mümkün olmayacaqdır. Bu zaman radioaktiv 

çirklənmə, kəskin ultrabənövşəyi şüalanma, aşağı temperatur, aclıq və digər mənfi faktorlar insanların məhvinə 

səbəb olacaqdır. Bu nəticələr göstərir ki, qlobal nüvə müharibəsində qalib tərəf olmayacaq və müharibənin 

faciəli nəticələrindən kənarda qalan olmayacaqdır. 

---