Microsoft Word 013 t?z? yoxlanilan Kitab-Huquqi t?f?kkurun sosial detertminantlar? v? huquqi d?rketm?nin metodlar?doc
Yüklə 0,81 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 1.4. Hüquqi təfəkkürün siyasi münasibətlərdən irəli gələn sosial determinantları
71 Iqtisadi münasibətlərin obyektiv kateqoriyaları arasında elələri vardır ki, məhs onların vasitəsilə yeni dövrün mahiyyətini müəyyən etmək olar. Belə ki, əvvəllər postsovet məkanında əmtəə- pul, bazar münasibətləri kimi anlayışlar qəbul edildiyi halda rəqabət kateqoriyası qəbul edilmirdi. Ona qarşı çıxış edənlər belə hesab edirdilər ki, sosializmdə ançaq sosializm yarışı ola bilər, rəqabət isə ancaq kapitalizm istehsal münasibətlərinə xas olan spesifik kateqoriyadır. Bazar rəqabəti istehsal prosesində işin təşkilinə, məh- sulun keyfiyyətinə təsir göstərir. Rəqabət nəticəsində isteh- salçılar daha yaxşı xidmət nümunələri yaradır, istehlakçıların zövqünə və tələblərinə uyğun fəaliyyət formalaşır. Rəqabət prinsipinə əsaslanan yeni istehsal sahələri yaradılır, muxtəlif tipli və keyfiyyətli məhsul istehsal edilir. Rəqabətə davam gətirə bilməyən istehsal sahələri isə müflisləşib bağlanır. Hazırki şəraitdə kapitalist istehsal müəssisələrində özünü doğrultmuş “bazar mexanizmi modelindən” istifadə edilməlidir. Praktiki olaraq iqtisadiyyat əsasən iki yolla idarə oluna bilər ki, bunlar inzibati amirlik və iqtisadi metodların tədbiqidir. Ölkəmizdə icarə, mülkiyyət, torpaq, fərdi əmək fəaliyyəti, kooperativlər, fərdi fermer təsərrüfatı haqqında qəbul edilən qanunlar onu göstərir ki, bazar iqtisadiyyatı şəraitində işləmək üçün şərait vardır. Bazar iqtisadi münasibətlərinə tədricən, ardıcıl qərarlar qəbul etməklə, şəraitə uyğun olaraq keçirilməlidir. Bütün bu prosesi həyata keçirmək üçün istehsal edən müəssisələr hazırlıq işi görməli, əmtəə istehsalını genişləndirməli, muxtəlif çeşidli, keyfiyyətli məhsul istehsal etməlidirlər. Əmtəə istehsal edən müəssisələrin müstəqilliyi təmin edilməli və fəaliyyəti genişləndirilməlidir. Real bazar münasibətləri obyektiv olaraq hər bir müəssisənin öz-özünü idarəetmə sisteminə keçməsini tələb edir. Bazar münasibətlərinin formalaşdığı şəraitdə kadr hazırlığı xüsusilə diqqət mərkəzində olmalıdır. İqtisadi münasibətlər istehsal 72 müəssisələri ilə ticarət təşkilatları arasında bağlanmış müqaviləyə əsaslanmalıdır. Əmtəə isə dəyər, tələb və təklif qanunları, ekvivalent mübadilə prinsipinə uyğun qiymətlən- dirilməlıdır. Bank-kredit əməliyyatları təşkil edilməli, ölkə daxilində və xarici respublikalarla bağlanmış ticarət hüquqi müqavilə əsasında olmalıdır. Bazar münasibətlərinin uğurlu olması üçün istehsalçı müəssisə öz fəaliyyətini bazar qaydalarına uyğun hesabla həyata keçirməlidir. Bazar iqtisadi münasibətlərinin normal fəaliyyəti üçün muxtəlif təyinatlı istehsal sahələrinin olması, bol və geniş çeşidli əmtəə xidmət sahələri, sağlam rəqabət, maliyyə-kredit sisteminin sağlamlığı, normal qiymət mexanizminin olması vacibdir. Bazar münasibətlərinə keçid öz forma prinsiplərinə görə mahiyyətcə eyni olsa da reğionların muxtəlif spesifik şəraiti həmin prinsiplərin reallaşmasında özünü göstərir. Bu mənada respublikamızda həmin o spesifik şərait nəzərə alınmalıdır. Qeyd etməliyik ki, respublıkamızda həmişə xammal istehsal olunmuş, başqa region dövlətlər ondan bir xammal mənbəyi kimi istifadə etmişlər. Ancaq, başqa dövlətlərin xammal mənbəyi rolunu oynamaqla bazar münasibətlərini genişlən- dirmək mümkün deyildir. Iqtisadiyyatda daha müvəffəqiyyətli yol son məhsul istehsal edən müəssisələrin sayını və fəaliyyət tutumunu artırmaqdan ibarətdir. O cümlədən, taxıl və heyvandarlıq məhsullarının istehsalı genişləndirilməlidir. Bazar iqtisadi münasi-bətlərinin yaranması üçün respublika çərçivəsindən sərbəst bazara çıxmaq lazımdır. 73 1.4. Hüquqi təfəkkürün siyasi münasibətlərdən irəli gələn sosial determinantları Siyasi təfəkkür- insanların, sosial qrupların, cəmiyyətin siyasi təşkili və prinsipləri haqqında və onun təkmilləşdirilməsi haqqında ideyaların məcmusudur. Cəmiyyətdə əvvəlcə siyasi təfəkkür əsasında siyasi model müəyyən edilir və bu siyasi ideologiyaya uyğun olaraq hüquqi təfəkkür formalaşır. Cəmiyyətin ictimai siyasi əsasını təşkil edən siyasi təfəkkür hüquqi təfəkkürdən əvvəl yaranmış olur. Eyni zamanda cəmiyyətdə yaranmış siyasi model hüquqi təfəkkürün çərçivəsi daxilində dərk edilir və qiymətləndirilir. Məhs iradə aktına əsasən hüquqi təfəkkür əsasında cəmiyyətin hüquqi mühafizəsi tənzim edilir. Yəni, hər bir ölkənin siyasi, iqtisadi, hərbi, pul və kredit sistemi, milli və irqi hüquq bərabərliyi kimi münasibətlərin hüquqi mühafizəsi ilə bağlı ideyalar əvvəlcə hüquqi təfəkkürdə yaranır və sonra normativ aktlar əsasında sanksiyalaşdırılır. Yəni ona məcburi hüquqi qüvvə verilir. Yeni siyasi sistemlə bağlı ideyaların hüquqi təfəkkürün kateqoriyası kimi formalaşması uzun müddətli bir prosesdir. Belə ki, məsələn, cəmiyyətimizdə bazar iqtisadi münasibətlərinin formalaşması prosesi bir tərəfdən keçmiş sosializm sistemindən imtina edilməsi, digər tərəfdən yeni demokratik siyasi rejimə malik siyasi təsisatların yaradılması uzun müddətli proses olaraq tədricən baş verir. Göstərilən istiqamətdə bir tərəfdən Sovet siyasi sistemini qoruyan hüquqi normativ aktların ləğv edilməsi, o biri tərəfdən yaradılan yeni siyasi təsisatların hüquqi mühafizəsinin təşkili prosesində əvvəlcə hüququ təfəkkürün dəyişdirilməsi, nəhayət yeni ideya və prinsiplər əsasında onun təkmilləşdirilməsi tələb edilir. Щцгуги тяфяккцрцн сийаси мцнасибятлярдян иряли ğələn sosial детерминантлары ideya və prinsiplər əsasında Yüklə 0,81 Mb. Dostları ilə paylaş:
|