Microsoft Word Berdenin siyasi tarixi Sonuncu doc
Yüklə 2,9 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- I FƏSİL BƏRDƏ ŞƏHƏRİNİN TARİXİ ƏRAZİSİ, TƏŞƏKKÜLÜ VƏ ADININ ETİMOLOGİYASI 1.1. Bərdənin yerləşdiyi tarixi ərazi və onun təbii
Бярдя шящяринин ъоьрафи, сийаси вя мядяни тарихи 14 çay daşı və çiy kərpiclə tikilmiş divar qalıqları açıldı. Həmçinin müxtəlif təyinatlı və rəngarəng saxsı məmulatı, o cümlədən küp, kuzə tipli qab, bardaq, kasa, döyrə, boşqab tipli təsərrüfat, məişət və süfrə qabları, həmçinin kiçik həcmli metal əşya və şüşə qırıqları, eləcə də kirəmit, dən daşları, metal ərintisi, ocaq yerləri, habelə təsərrüfat məhsullarının (arpa, buğda, darı) çürüntüləri və s. aşkar edildi (15). Bərdə şəhərinin qədim tarix- inin öyrənilməsində xüsusi əhəmiyyətə malik olan bu maddi ma- teriallar, qeyd etdiyimiz kimi, şəhərin tarixinin 2500 il oldu- ğunu sübutlarla təsdiqlədi. Beləliklə, təqdim olunan bu əsər eyni zamanda Azərbaycanın bir çox şəhərləri, o cümlədən Bərdə haqqında əsassız iddialara, yəni Bərdə şəhərinin guya nə vaxtsa ermənilərə məxsus olmasına dair saxta tədqiqatlara cavabdır. Azərbaycan tarixinin şəhər tarixi ilə bağlı problemlərinin həllinin xüsusi əhəmiyyəti məsələsinə qayıdaraq bir daha qeyd edirik: Respublikamız yenidən müstəqilliyini əldə etdi. Tarixi təhriflərin, çatışmazlıqların aradan qaldırılması üçün əlverişli şəraitin yarandığı bir dövr başlandı. Belə bir şəraitdə xalqımızın formalaşmasında, onun ictimai-iqtisadi, siyasi və mənəvi varlığının möhkəmləndirilməsi və inkişaf etdirilməsində mühüm rol oynamış qədim şəhərlərin tarixinin öyrənilməsi, o cümlədən Azərbaycan torpaqlarının tarixi taleyinin böyük bir dövrünü özündə qoruyub saxlamış Bərdə şəhərinin tarixinin elmi əsaslarla, hərtərəfli, kompleks öyrənilməsi, fikrimizcə, bir çox mürəkkəb və az tədqiq olunmuş problemlərin, Azərbaycanda yaranmış ictimai quruluşların, dövlətçilik formalarının müfəssəl və dərindən öyrənilməsini, diyarın daxili bazar münasibətlərinin formalaşması prosesini, azərbaycanlıların digər xalqların nümayəndələri ilə qonşuluq, iqtisadi Бярдя шящяринин ъоьрафи, сийаси вя мядяни тарихи 15 və mədəni əlaqələrinin mənbəyini və s. aydınlaşdırmağa zəmin yaradır. Eyni zamanda doğma diyarın təbiəti, tarixi abidələri, xalqın iqtisadiyyat və mədəniyyətdə nailiyyətləri ilə tanışlıq in- sanlarda Vətənə məhəbbəti, xalqımızın mübariz ənənələrinə sədaqəti şərtləndirir. Tədqiqat əsasında elmi dövriyyəyə daxil edilmiş materiallar, milli özünüdərkin, milli iqtisadi, sosial və siyasi təfəkkürün formalaşmasında faydalı ola bilər. Bunlarla yanaşı, daha bir qeyd: müəllif Bərdə şəhərinin ta- rixinin təqdim edilən əsərdə birdəfəlik və tam şəkildə öyrənildiyini iddia etmir. Bərdə şəhəri geniş miqyaslı arxeoloji tədqiqini hələ gözləyir. Бярдя шящяринин ъоьрафи, сийаси вя мядяни тарихи 16 I FƏSİL BƏRDƏ ŞƏHƏRİNİN TARİXİ ƏRAZİSİ, TƏŞƏKKÜLÜ VƏ ADININ ETİMOLOGİYASI 1.1. Bərdənin yerləşdiyi tarixi ərazi və onun təbii- coğrafi xüsusiyyətləri. Bərdə şəhəri dünyanın ən qədim insan məskənlərindən olan Azıx yaşayış məskəninə yaxın bir ərazidə – Kür və Tərtər çayları arasında salınmşdır. Bərdə ərazisinin coğrafi təsviri haqqında ilkin məlumata yunan və latın mənbələrində – Strabonun coğrafi təsvirində (354), Ptolemeyin «Coğrafiya dərsliyi»ndə (286), Böyük Pli- niyin «Təbiət tarixi»ndə (342) rast gəlinir. Albaniyaya aid həmin təbii-coğrafi təsvirlər, şərhlər qədim Bərdə ərazisinin təbii- coğrafi şəraiti və eyni zamanda təbiətinin özünəməxsus xüsusiyyətləri haqqında ümumi nəticə çıxarmağa imkan verir. Bu baxımdan Strabonun (e.ə. 64/63 – b.e. 23/24) «Coğrafiya» əsərindəki Albaniya ərazisinin etnonim, toponim, oronim və hidronimlərinə aid məlumatlar böyük maraq doğurur (354, k.11). I əsrdə yaşamış yunan alimi Strabon Kür çayı haqqında danışarkən qeyd edir: «Çay suları daşarkən sahilləri daşlarla doldururdu» (354, k.11. b.4). Çox güman ki, həmin Бярдя шящяринин ъоьрафи, сийаси вя мядяни тарихи 17 fikir Kür çayının yuxarı axını boyuna aiddir. Arxeoloci qazıntılar zamanı məlum olur ki, Bərdəyə yaxın ərazidə su seli- nin yuduğu yerlərdə yarğanlar əmələ gəlmiş və çay qumu təbəqələri əraziyə yayılmışdır (149). Kür çayı sahilinin yaşayış üçün təbii cəhətdən tarixən daha əlverişli olduğu məlumdur. O da məlumdur ki, Kür çayı daşarkən sahillərinin subasması bir neçə kilometrə qədər çatırdı. Bəlkə də buna görə Bərdə şəhəri Kür çayının lap sahilində deyil, bir qədər aralıda salınmışdır. Bu barədə müəyyən mülahizələr söyləmək mümkündür. Ərazinin hidronomiyası və digər təbii xüsusiyyətləri göstərir ki, Kür tarixən bol sulu, coşqun axan çay olmuşdur. Mənbəyini uzaqlardan götürən, sürətlə axan bu çay düzən ərazilərdə məcrasından çıxaraq sahillərindəki meşəlik və kolluqları yuyub aparır, yerində göllər və təbii kübrələnmiş tor- paqlar qalırdı. Bu da əkinçilik – taxılçılıq və bostançılıq üçün əlverişli idi. Kürün sularından təbii və süni suvarma sistemlərində istifadə etməklə təsərrüfat yaradılması əlverişli olsa da çayın düzənlik hissəsində, onun lap kənarında şəhər bünövrəsi qoymaq əlverişli deyildi. Tərtər çayı isə mənbəyini Bərdədən çox da uzaqda ol- mayan Qafqaz dağlarından götürərək iti və güclü axını ilə daşları yuyub gətirən coşqun dağ çayı olmuşdur. O, daşıb sahillərini basır, bəzən məcrasını da xeyli məsafədə birdəfəlik dəyişirdi. Çayın yatağı ətrafında həmin izlər indi də qalmaqdadır. Hətta çayın yatağının və onun üzərindəki körpünün yerləşməsindən ilk baxışda çayın vaxtilə hansı istiqamətdə axdığını müəyyənləşdirmək mümkün olmur. Tərtər çayının yaz fəslində gur sulu olduğunu və sürətlə axdığnı görənlər, onun həmin vaxt daşarsa, hər hansı bir yeri – şəhər və ya kəndi bir anda yuyub apara biləcəyini təsdiq edə bilərlər. An- caq bütün bunlarla yanaşı, hər iki çayın resurslarından geniş istifadə edildiyi güman olunur. Yüklə 2,9 Kb. Dostları ilə paylaş:
|