50
sabah Veylabadın hər bir guşəsində danışıldı.
Bazarlarda cürbə-
cür şayiələr yayıldı. Dedilər ki, cinlər usta Ağabaladan cənnətin
qəbzini tələb edəndən əvvəl, hamamın yanında cüzamlı
Abbasın vurub ağzını əyiblər; dedilər ki, guya Əliəsgər ağa
müridləri inandırmış ki, cənnətin qəbzi cinlərə lazım deyil –
onlar hər yerə gedə bilərlər; - ancaq o hamam cin yığınağıdır;
bir dəfə mən oradan keçəndə göydən hamamın
üstə bir cüt ayaq
sallandığını gördüm…. Dedilər ki, guya Əliəsgər ağa «Ayətəl -
kürsü» oxuyub neçə dəfə püfləmişdisə də ayaqlar çəkilməmiş,
sonra ağa başmaqlarını qoyub qaçmış…
Gün – günü təqib etdi, lakin söhbət şiddətini qeyb etmədi.
Məsələ məscid hücrələrində yaşayan tüllab arasında da atəşli
münaqişə və mübahisəyə səbəb oldu. Tələbələr iki firqə oldu-
lar: bir tərəf deyirdi ki, cənnət qapısı cin – şəyatinə açıqdır,
oraya
gedə bilərlər, o biri firqə əksini söyləyir və bir mötəbər
müctəhidin risaləsinə istinadən cinlərin son mövqei zəmhərir
olacağını irəli sürürdü.
Seyidlərin gözüaçıq qismi silki hüquqlarını müdafiə edərək,
üsyan qopardılar və ikinci firqəyə nifrətlər yağdırdılar. Onlar
haqlı olaraq deyirdilər: «Biz cin – şəyatin yoldaşı olmamışıq ki,
onları bizim yanımıza buraxalar. Allah zəmhəriri bizdən ötrü
xəlq etmiş; oraya cinlər gedə bilməzlər!»…
Xülasə, uzun söhbətlərdən sonra da kimsə bu sirdən agah
ola bilmədi. Tələbələr çox mübahisə etdilərsə də, müəyyən
nəticəyə gələ bilmədilər. Ancaq davaları düşüb «Ənvari - rəml»
ilə vurub biri o birinin dişini saldı…
Şayiələr yenə ətrafa yayılmaqda idi.
Ağsaqqallardan birisi
əlini Əliəsgər ağanın imarətinin divarına vurub deyirdi: «And
olsun bu divardan çıxan nuri – paka! Dünən gecə o hamamın
yanından keçirdim, bir də gördüm bacadan bir şey çıxdı. Uz-
andı, uzandı, bir də gördüm, dalımca gəlir. Qoydum, qaçdım.
Gördüm qaçdıqca gülə – gülə dalımca gəlir. Qapıda yıxıldım,
ürəyim getdi, sonra necə olduğunu bilmirəm».
Məsələ yenə aydınlaşmadı; dedilər cinlər vurduğu adam-
51
ların hamısında cənnət qəbzi var imiş. Söz gedib qazıya çatdı.
Qazı ağa buyurdu ki, doğrusu mən bu işə qarışmayacağam;
çünki külfət sahibiyəm, cinlərin əleyhinə bir şey desəm, gecə
gəlib məni boğarlar, balalarım acından qırılar…
Veylabad sakit ola bilmirdi.
Camaat işdən əl çəkib
«cənnətin qəbzi» məsələsinin həllinə çalışırdı. Bir küy düşdü
ki, məşhur seyid Mircəfər ağa rəml atıb hamını bu sirdən agah
edəcək. Şəhər həyəcana gəldi. bazar – dükan bağlandı. Camaat
məhəllərə toplanıb gecə sabaha qədər dəstə təpdi. Sabah xəbər
çıxdı ki; seyid Mircəfər ağa rəml atıb, görüb ki, usta
Ağabalanın hamama düşmüş cənnət qəbzinin ətrafına cinlər
yığılıb məsləhət edirlər: Mircəfər ağa dua gücü ilə cinləri cızığa
saılb ki, daha bir də oradan çıxa bilməsinlər.
Veylabadda səadət günəşi doğdu. Şəhər
böyük bir bəladan
xilas olmuşdu. Mircəfər ağanın qapısı tez – tez açılıb xələtlər,
qənd kəllələri, çay, quzu… gətirilirdi. O gündən etibarən
hamamın qapısı mismarlandı, önünə zibil tökülməyə başlandı.
Çox çəkmədi ki, hamam zibilə batdı və yerində böyük bir təpə
əmələ gəldi.
10
Veylabad aram tapmışdı. Camaat öz işinə məşğul idi. Get –
gedə «cənnətin qəbzi» məsələsi də unudulub gedirdi. Yalnız
cinlərin qorxusu usta Ağabalanın ürəyində hələ davam edirdi.
Neçə aydan bəri xəstələnib evdə yatırdı. Dükanında nə var idisə
satılıb sərf olunmuş, bir nəticə əldə edilməmişdi. Ailəsi ağır
maddi
vəziyyət içərisində idi, ev şeylərini satmağa ba-
şlamışdı… Körpə uşaqlar aclığa davam gətirməyib ağlaşırdılar.
Kömək gözləniləcək yer yox idi: kimsə qapını açıb hallarını
soruşmazdı. Hərdənbir ustanın arvadı Əliəsgər ağagilə işləməyə
gedər, axşam uşaqlara çörək qurusu və bayat bişmiş gətirərdi.
Bundan da yaraya məlhəm olmazdı. Ustanın azarı hər gün
şiddətlənir, aclıq və soyuq onu üzürdü.
52
***
Bir gün bir meyidə rast gəldim – üç–dörd adam aparırdı.
- Ölən kimdir? – deyə sorduqda, öndə gedən tələbə qiraət
ilə söylədi.
- Usta Ağabala kəfşduz!
Üç – dörd ay da keçdi. Qış idi. Bir axşam paltonuma bərk –
bərk bürünüb bazardan keçdikdə, bir dükan qabağında zarıl-
dayan üç uşaq gördüm. Bunların yalın ayaqları dizlərinə qədər
palçığa batmışdı; paltarlarının cırığından bədənləri görünürdü.
Səkkiz – doqquz yaşında bir qız kənarda durub başını aşağı
dikmişdi. İki balaca oğlan əllərini açıb deyirdi: «Bizə bir çörək
pulu ver, dünəndən heç bir şey yeməmişik, acından ölürük!»
Sözlərini bitirməmiş uşaqların üçü də səs –
səsə verib
ağlaşdı…
Bunlar usta Ağabalanın uşaqları idi. Bunları gördükdə
«qəbz» məsələsi başımda təzələndi və yuxarıda yazılan hekayə
gəlib gözlərimin önündən keçdi.
1909
53
MÜSƏLMAN ARVADININ SƏRGÜZƏŞTİ
Dədəmin övladı olmadığına görə nəzir eləyir ki, bir qızım
olsun, seyidə verim. Odur ki, məni on bir yaşım tamam olanda
Mir Qasım adlı bir qırmızısaqqala ərə veriblər. Bir ildən sonra
seyid yox oldu. Ora seyid, bura seyid? Məlum oldu ki, seyid
kənddə evlənib, bir uşağı da var.
Dədəm məni gətirdi evə. Üç il qalıb «kəbinim halal, canım
azad» deyib, seyiddən ayrılışdıq. Bir
azdan sonra kəbinim
sövdəgər Hacı Kərimə kəsildi.
Gəlin hamamından çıxanda cahıllar tökülüb məni Şərəf
oğlu Zamana götürüb qaçanda bizimkilər də bir tərəfdən çıxdı-
lar. Aralıqda bir neçə adam ölüb, bir neçəsi yaralandısa da,
məni Şərəf oğlunun əlindən ala bilmədilər. Köhnə kəbin pozu-
lub təzə kəbin kəsildi.
İki il yarım keçdi. Bir gün ərimin qanlı meyidini evə
gətirdilər: məhərrəmlikdə deyib: «Mən dəstə başı çəkəcəyəm»,
bir ayrısı deyib: «xeyr, mən çəkəcəyəm», sözləri çəp gəlib,
ərimi vurublar, ölüb.
Ondan bir yetim ilə yeddi il evdə dul qaldım. Hana toxu-
maqdan barmaqlarım topal oldu, su daşımaqdan çiynim yara;
dədəm də mənə çörək verməkdən təngə gəldi. Axırda məni
götürüb dua yazan bir iranlıya verdi.
Daha sevindiyimdən gecə – gündüz yatmırdım, deyirdim:
«Allah, qurtardım hananın üzündən».
Molla da, adam öləcək,
pis adam deyildi. Əlinə düşəni bozbaşa verirdi, yeyirdik. Dö-
yəndə də özgə kişilər kimi çox döyməzdi: qabırğalarıma,
qarnıma beş – altı təpik salandan sonra ürəyi soyuyurdu.
Xülasə, elə güc ilə rahat olmuşdum, bir gün molla gəldi ki,
gedirəm. «Ay balam, hara?»; bəs «qasid kağız gətiribdir ki,
İrandakı arvadın qaçıb, oğlun – uşağın yaman gündədir». Haray
– həşir, daha haray – həşir hara çatar: molla çıxdı getdi. Yenə
qayıtdım atam evinə. Uşağım bir idi, oldu üç. Dədəm başladı
gündə məni məzəmmət eləməyə: «Getdin, bu küçükləri də