Microsoft Word Elsever m kitab doc

 
35
Bu  əmsal düşən işığın dalğa uzunluğundan, məhlulun 
istiliyindən, həllolan maddənin təbiətindən asılı olmaqla sabit 
kəmiyyətdir və 1 sm qalınlıqlı küvetdə analiz edilən maddənin 
molyar məhlulunun işığı udmasına uyğun gəlir.  
Əgər tədqiq olunan mürəkkəb üzvi maddənin molekul 
çəkisi məlum deyilsə, onda intensivliyi 
%
1
1
sm

  kimi ifadə edilir 
ki, bu da 1 sm qalınlıqlı küvetdə 1%-li məhlul tərəfindən udu-
lan işığı  əks etdirir. Bu kəmiyyət aşağıdakı  bərabərlikdən 
istifadə etməklə asanlıqla molyar ekstinsiyaya çevrilir:  
 
                         
M
sm
1
,
0
%
1
1




                                     (7) 
 
(6) bərabərliyindən görünür ki, optik sıxlıq məhluldakı 
maddələrin qatılığı ilə düz mütənasibdir. Bu asılılıq qrafiki 
şəkildə də təsvir edilə bilər. Alınan düz xətt Buqer – Lambert – 
Ber qanununa riayət olunduğunu sübut edir. Əgər asılılıq əyri 
xətlə xarakterizə edilirsə bu hal, spektroskopiyanın əsas qanu-
nuna riayət olunmadığını sübut edir. Bu zaman optik sıxlığın 
qatılıqdan asılılığı koordinat başlanğıcından (sıfır nöqtəsi) ke-
çən düz xəttə malik, təyin edilən maddələrin qatılığını seçmək 
lazım gəlir.  
 
2.1.1.2. Molyar udulma əmsalı 
 
Optik sıxlığın qatılıqdan asılılığı qrafiki ifadə edilərkən 
düz xəttin mailliyi küvetin qalınlığı  və molyar udulma əmsalı 
ilə müəyyən edilir. (6) tənliyini C-yə görə diferensiallaşdırsaq, 
alırıq:  
 
              





dC
dD
; 







C
D
                                (8) 
 

---

 
36
Bu səbəbdən  ∆C qatılığının dəyişməsi ilə molyar əmsal 
böyük olduqca optik sıxlığın dəyişməsi daha böyük qiymət alır. 
ε
λ
  əmsalı da maksimal udulmaya uyğun gələn dalğa uzun-
luğunda daha böyük kəmiyyətə malik olur. Buna görə də daha 
böyük dəqiqlik və  həssaslıqla miqdarca spektral analiz həyata 
keçirilərkən optik sıxlığın ölçülməsini şüaların udulması mak-
simum olan spektr oblastında yerinə yetirmək məsləhətdir. 
Molyar udulma əmsalı verilmiş dalğa uzunluqlu işıq ke-
çərkən maddələrin konsentrasiyasından asılı olmur. Müxtəlif 
birləşmələr üçün molyar udulma əmsalının qiyməti geniş 
hədlərdə  dəyişir. Udulma ölçüsüz kəmiyyət olduğundan  ε – 
kəmiyyətinin ölçüsü (


C
) hasili ölçüsünün əksinə olacaqdır, 
yəni 
1
1





sm
mol


.  Ε – kəmiyyətinin qiyməti 1-dən yüz 
minlərədək dəyişir. Molyar udulma əmsalı spektral analizin 
həssaslıq ölçüsü hesab edilir. ε-nun qiyməti böyük olduqca 
təyinatın (analizin) həssaslığı da çox olur. Ona görə  də dalğa 
uzunluğunun düzgün seçilməsinin aşağıdakı  bərabərliklə 
hesablanan həssaslıqla birbaşa əlaqəsi var: 
 
                        
.
.
min
min
mak
mak
D
C




                                (9) 
 
Məsələn, mis dietilditiokarbaminat məhlulunun qatılığı 
müxtəlif spektr sahələrində (dalğa uzunluqlarında) təyin edilir. 
Optik cihazla ölçülə bilən optik sıxlığın daha kiçik D
min.
 
qiyməti, eləcə  də 

  kəmiyyətinin qiyməti spektrin iki sahəsi 
üçün eyni olacaqdır. Onda (9) bərabərliyinə görə, minimum 
konsentrasiyalar onların molyar udulma əmsallarının qiy-
mətinin əks nisbətində yerləşəcəkdir: 
 
                         
436
540
540
.
min
436
.
min



C
C
                                    (10) 

---

 
37
E  ε
436
  və  ε
540
  kəmiyyətlərinin hesablanmış qiymətləri 
12800 və 1600-a uyğundur.  
Bu qiymətləri (10) bərabərliyində yerinə yazaraq, alırıq: 
 
                          
8
1
12800
1600
540
.
min
436
.
min


C
C
                         (11) 
 
Yəni, 
436


 nm dalğa uzunluğunda misin dietil-
ditiokarbaminat şəklində təyinat həssaslığı, 
540


 nm dalğa 
uzunluğundakı təyinat həssaslığı ilə müqayisədə 8 dəfə yüksək 
olur.  
1-ci cədvəldə spektroskopiya terminologiyasında qəbul 
edilən əsas fotometrik kəmiyyətlər əks olunmuşdur. 
                                                                            Cədvəl 1 
Əsas fotometrik kəmiyyətlər 
 
Termin Simvol 
Formula 
 
Optik sıxlıq 
 
D 
T
C
K
i
i
D
lg
lg
0









 
 
Buraxıcılıq 
 
T 






C
K
i
i
T
10
0
 
 
Udulma əmsalı 
 
K 





C
D
K
 
Müəyyən dalğa 
uzunluğunda molyar 
udulma əmsalı 
 
 
ε
λ
 




C
D
3


 
Uducu təbəqənin 
(küvetin) qalınlığı, sm 
 

 
 
İşığın dalğa uzunluğu, nm 
λ 
 
 
 

---