Microsoft Word musfiq ramazanov docx

İnformasiya sistemləri menecmenti
 
58 
lıdır. İnkişaf dedikdə, müəssisənin özünün dəyişməsi imkanı-
na uyğun olaraq informasiya sistemlərinin dəyişməsi imkanı 
başa düşülür. Əgər inkişafın imkanı informasiya sistemlərinin 
yaradılmasının  əsasında qoyulmuşdursa, onda o, istismar 
mərhələsində həyata keçirilir. 
Burada informasiya sistemlərinin inkişafı  birincisi,  in-
formasiya sistemlərinin mövcud olan texnoloji strukturunun 
əvəzlənməsində yeni nəslin texnoloji təminatına,  ikincisi, 
müəssisənin fəaliyyətinin dəyişməsi hesaba alınmaqla infor-
masiya sistemlərinin strukturunun dəyişməsi ilə ifadə edilir. 
İnkişafın  şərtləri həyat dövrünün mərhələli və spiralşəkilli 
modellərində qoyulmuşdur. 
Ən ümumi halda İS-nin yaradılmasının növbəti mərhə-
lələrini ayırmaq olar: layihələndirmə və hazırlama.  
Layihələndirmə sistemin yaradılmasının ilk mərhə-
ləsidir. O, bütün mərhələlərdə müvafiq vasitələrlə təmin edil-
məlidir. Bu mərhələnin əsasına layihələşdirmənin avtomatlaş-
dırılmış sistemi (LAS) qoyula bilər. Burada qeyd etmək 
lazımdır ki, bu sistem tam tərkibdə onun yaradılan sisteminin 
işlənib hazırlanmasını  təmin etməlidir, yəni ona daxil olan 
növlərin təminatını (texniki, proqram, metodiki, texnoloji və 
s.). Aydındır ki, heç bir müəssisə öz gücü ilə bir nüsxədə İS-
nin yaradılmasında baha xüsusi yardımçı sistemə bu iş üçün 
daha bir LAS-ni formalaşdırmır; görünür ki, bu mərhələdə 
bütün sualların işlənməsinin keyfiyyəti və  dərinliyi yüksək 
olmayacaq. Belə hallarda layihə  işlərinin səviyyəsinin yük-
səldilməsi üçün hər  şeydən tez avtomatlaşdırmanın universal 
vasitələri ifadə olunurlar (AUV). Layihələndirmə  təşkilati 
planda mürəkkəb prosesdir. Layihələndirmə prosesində kifa-
yət qədər mürəkkəb idarə məsələləri meydana çıxır. Onları İS-
nin layihələndirilməsinin ixtisaslaşdırılmış menecmenti həll 
edə bilir.   
 
 
 

---

İnformasiya sistemləri menecmenti
 
59 
Sxem 1.  İS-nin  həyat dövrünün mərhələləri 
Texniki  
tapşırıq 
Saxlanma 
bütün həyat dövrü boyunca
İşçi layihə 
İnformasiya sistemlərinin layihələşdirilməsi 
İS-nin hazırlanması 
İS modullarının quraşdırılması  və 
sazlanması 
Tətbiqi: 
-
 
Sazlanma(köklənmə) 
-
 
İşə salınması 
-
 
Nümayiş  
Təhvil-təslim aktı 
İS-nin istifadə edilməsi 
-
 
Mənimsənilməsi 
-
 
İstismarı

---

İnformasiya sistemləri menecmenti
 
60 
 
İS-nin hazırlanması prosesində sistemə daxil olan tex-
niki vasitələrin hazırlanması baş verir (o halda, əgər nümunəvi 
modulları ifadə etmək mümkün deyilsə). Xüsusi olaraq İS-nin 
son hazırlığı layihələndirilmiş modulların razılaşdırıldığı, 
emal edildiyi, sazlandığı və quraşdırıldığı ərazidə həyata keçi-
rilir. Nümunəvi modullarının seriyalı istehsalında sənayenin 
avtomatlaşdırılmasının bütün vasitələri istifadə oluna bilər. 
İnformasiya sistemləri ilə birgə informasiya menec-
menti nöqteyi-nəzərindən sistemi yaradılan xidmətləri göst-
ərən xüsusi vasitələr istehlakçıya göndərilməlidir. Bu vasitələr 
İS-i ilə birgə layihələşdirilir və hazırlanır, onunla razılaşdırılır 
və İS-nin işlək vəziyyətdə saxlanması məsələlərini həll edir. 
İS-nə xidmət sisteminə daxildir: 
1)
 
Sistemin vəziyyətinin və onun elementlərinin 
diaqnostikasının və cari nəzarətin müxtəlif testləri; 
2)
 
Personalın işini təmin edən vasitələr; 
3)
 
Texniki elementlərə qulluq üçün uyğunlaşma, yəni 
xırda çatışmazlıqların aradan qaldırılması və s. 
Bu vasitələrin təyinatı  və  tətbiqi  İS-nin personalı  və 
rəhbərliyinə yaxşı aydın olmalıdır. Lakin onun etibarlılığını 
və iş qabiliyyətini yüksəldir. Xidmət vasitələri məlumatlarının 
müəyyən dərəcələrində  İS-nin yaradıcılarının ixtisaslaşdırıl-
masında və informasiya sistemlərinin kütləvi buraxılışında 
yorucu deyil. Xüsusi qüvvələrin köməyi ilə informasiya 
sistemlərinin yaradılmasında vəziyyət mürəkkəbləşir, yəni tək 
nüsxədə: burada hər şey yalnız bir dəfə yaradılır və nadirdir. 
Xidmət müəlliflərin özləri tərəfindən nəzərdə tutulur. Bu 
əlavə problem yaradır, çünki müəllif həm sistemin özünü, 
həm də xidmət sistemini özünə münasib olaraq yaradır.  İM 
nöqteyi nəzərindən həm informasiya sistemlərinin kompo-
nentlərini, həm də qulluğun sistemini standartlara uyğun sərt 
nəzarətini təmin etmək lazımdır. 

---

İnformasiya sistemləri menecmenti
 
61 
Sifarişçinin və hazırlayıcının qarşılıqlı təsirinin psixoloji 
xüsusiyyətlərini nəzərə almaq lazımdır. 
İS istifadəçisinin  ərazisində xidmət vasitələrinin 
layihələndirilməsi və hazırlanması son dərəcə arzuedilməzdir. 
Sifarişçi sistemdən nöqsansız işi gözləyir, ancaq bunun yerinə 
əlavə  çətinliklər alır. Xidmət vasitələri  İS ilə birlikdə 
istifadəçidə gözlənilmədən meydana çıxmalı və lazım olanda 
onun daimi iş qabiliyyətini təmin etməli, həm də sistemin 
modullarının istifadə edilməsində  xırda çətinlikləri aradan 
qaldırmalıdır.  İstifadəçi də  İS-nin qulluğu  əməliyyatlarının 
yerinə yetirilməsi üçün həmin sahəyə uyğun gələn personal 
olmalıdır.  İstifadəçinin yanında belə personalın hazırlanması 
səmərəsiz, qeyri-rasional ola bilər, çünki tək ayrı kompleks 
üzərində yüklənməsi  intensiv olmayacaq. Ona görə  də belə 
hallarda informasiyalaşma praktikasında hazırlayıcı müəssisə-
nin gücləri hesabına sistemlərə qulluq edilməsi və yaxud baha 
ixtisaslaşdırılmış vasitələri və ixtisaslaşmış personalı intensiv 
olaraq istifadə edən və qulluğun ixtisaslaşdırılmış  mərkəz-
lərini cəlb etmək qəbul edilmişdir. 
İS-nin tətbiqi  İS-nin xarakteristikalarını  və  fəaliyyətini 
alıcıya nümayiş etdirməyi, onların sazlanmasını  və  işə 
salınmasını, istehlakçının yanında bütün modulların quraş-
dırılmasını tələb edir. Tətbiq edilən mərhələdə İS-i ilə işlərin 
effektivliyinin yüksəldilməsi üçün həm də vasitələrin, yəni 
tətbiq edilmənin sisteminin kompleksi yaradılır. Adətən, o, 
məlumatla, yəni informasiya sistemlərilə  işlərin davam 
etdirilməsi üçün hazırlayıcı  tərəfindən yaradılır, özü də 
sifarişçinin  ərazisində. Bu iş texnoloji avadanlıqların sazlan-
ması, quraşdırılması üçün ixtisaslaşdırılmış instrumental 
vasitələri tələb edir. Hal-hazırda sistemlərin texniki kompo-
nentləri tətbiq vasitələri ilə daha dolğun təmin edilmişdir. 
İnformasiya məhsullarının iri tədarükçü firmaları  tətbiq 
sistemlərinin başqa komponentlərini də, yəni proqram 

---