Microsoft Word sintaksise girish 03. 07. 2017. doc

B u l u d x a n X
L L O V
M Ü A S R A Z
R B A Y C A N D L
—
226
—
Vokativl r iki yer  ayr l r: xalis vokativl r, 
situativ vokativl r. Xalis vokativl r yaln z vokativ söz 
olurlar. Buraya  i, al , ay , ad , az, ki -ki , k s-k s, 
cib-cib, dü-dü-dü, pi d , kü t, ço , ho//hoha// 
hov//oho//ha, ho //ho a v  s. sözl ri aid etm k olar. 
Situativ vokativl r is  mü yy n situasiya,  raitl  
ba l  olaraq yaran r.  M s:  Babacan,  ahmat, dama 
oynaya bilirs n? (S.Q dirzad ) 
lican,  iki lli 
yap arsan bu bidonun qulplar ndan. ( .M likzad )  
Az rbaycan dilind  vokativl r, onlar n dil siste-
mind  yeri, linqvistik xüsusiyy tl ri, vokativ cüml l r 
ara d r lm d r. (bax: N rgiz Hac yeva. Az rbaycan 
dilind  vokativl r. Bak , “MBM”, 2007) Ancaq 
bununla bel , vokativ cüml l rin geni  ara d r l-
mas na ehtiyac vard r. 
 
d biyyat: 
 
1.
.Abdullayev, Y.Seyidov, A.H s nov. Müasir Az rbaycan 
dili. IV hiss . Sintaksis. Bak , “ rq-Q rb”, 2007, s.231-234 
2. N.Abdullayeva. Müasir Az rbaycan dilinin sintaksisi. Bak , 
ADPU-nun n ri, 1999, s.77 
3. Q. .Kaz mov. Müasir Az rbaycan dili. Sintaksis. Bak , 
“Aspoliqraf LTD” MMC, 2004, s.204-211 
4. Müasir Az rbaycan dili. Sintaksis. Bak , Az rt drisn r, 1962, 
s.166-169 
5. Müasir Az rbaycan dilinin sintaksisind n çal malar. Bak , 
AP -nin n ri, 1985, s.36-42 
6. N.Hac yeva. Az rbaycan dilind  vokativl r. Bak , “MBM”, 
2007 
 
 
 
B u l u d x a n X
L L O V
M Ü A S R A Z
R B A Y C A N D L
—
227
—
 
Ã
ÐÀÌÌÀÒÈÊ ÚÿÙÿÒÄÿÍ 
ÚÖÌËÿ ÖÇÂËÿÐÈ ÈËÿ ÁÀÜËÛ 
ÎËÌÀÉÀÍ ÑÞÇËÿРÂÿ 
ÁÈÐËÿØÌÿËÿР
 
 
Az rbaycan dilind  bir s ra ba qa dill rd  oldu u kimi, el  
dil vasit l ri vard r ki, onlar sad  cüml nin h cmini geni l ndirir.  
Onu mür kk b cüml y  yax nla d r r. Lakin mür kk b cüml y  
çevir  bilmir. Bel likl , bunlar sad  cüml  il  mür kk b cüml  
aras nda bir keçid kimi özünü göst rir. Bura ba l ca olaraq 
a a dak lar daxildir: 
1. Geni l nmi  xitablar; 
2. Bir s ra ara sözl r  v  ara cüml l r; 
3. Cüml nin h mcins üzvl ri; 
4. Xüsusil mi  üzvl r; 
5. Feili sif t, feili ba lama v  m sd r t rkibl ri. 
Cüml nin  sas n   t kil ed n üzvl r bir-biri il   h m m na, 
h m d  qrammatik c h td n ba l  olur. Lakin yuxar da qeyd 
etdiyimiz vahidl rin bir qismi cüml nin üzvl ri il  yaln z m naca 
ba lan r. Sintaktik  laq y  gir  bilmir. Buna gör  d  bel  dil va-
hidl ri cüml  üzvü ola bilmir. Bu qrupa ara sözl r v  xitablar da-
xildir. M s.: Gündüz, adam h r bildiyini dan maz. Boy buxunun-

---

B u l u d x a n X
L L O V
M Ü A S R A Z
R B A Y C A N D L
—
228
—
dan r hm tlik M d d  ox ay rsan, nec  dey rl r, e iyin xo uma 
g lir, amma iç rin gözüm  birt h r görünür, o ul. ( .Hüseynov) 
Arzum budur, ey r hb rim, silahda m, yolda m,  
Uzun ill r özümüzl  gör k s ni yana . (S.Rüst m) 
Ay h z rat, bir zamana g libdir,  
Alaqar a  ux t rlan  b y nm z. 
O ullar atan , q zlar anan ,  
G linl r d  qaynanan  b y nm z. (A q Abbas Tufarqanl )  
 
Xitab 
 
Xitab haqq nda m lumat. Cüml nin üzvl ri il  qrammatik 
c h td n ba l  olmay b, müraci t m qs dil   i l n n sözl r   v  
cüml l r  xitab deyilir. Xitablar ad t n ismin adl q hal nda olub, 
isiml rl , isiml mi  nitq hiss l ri il   v  müxt lif ismi birl m -
l rl  ifad  olunaraq müraci t olunan  xsi,  xsl ndirilmi   ya v  
hadis l ri bildirir. Xitablar n i l nilm sind   m qs d müraci t 
olunan  xsin diqq tini c lb etm k, onu ça rmaq, oyatmaq, h r -
k t  g tirm k, bir i  t hrik etm kdir. B dii  d biyyatda xitablar-
dan b diilik vasit si kimi istifad  edilir.  
Xitablar n  n mühüm xüsusiyy tl rind n biri budur ki, onlar n 
formas  il   m zmunu aras nda ziddiyy t olur. Bel  ki, xitablar 
ad t n üçüncü  xsd  olan sözl rl  ifad  olunur. Lakin qar s n-
dak   xs  – dinl y n , y ni ikinci  xs  müraci tl  i l nir. Onun 
formas  il   m zmunu aras nda ziddiyy t buradan do ur. M s.: 
Ç kil, c llad, v t nimd n, ç kil, ç kil. O ul, m n bilir m sevdaya 
dü n insanlar ömrünü çürüdür b z n. (S.Vur un)  Heyd rbaba, 
yolum s nd n k c oldu, Ömür keçdi, g l mm dim gec oldu. 
(M. hriyar) v  s. 
Xitablar n qurulu u. Xitablar qurulu  etibaril  sad   v  mü-
r kk b olur. Lakin xitablar n qurulu u cüml  üzvl rinin qurulu-
undan mü yy n d r c d  f rql nir. Sad  xitablar bir üzv  uy un 
B u l u d x a n X
L L O V
M Ü A S R A Z
R B A Y C A N D L
—
229
—
g lir. Mür kk b xitablar is  iki üzv  (mübt da v  onun t yinin ) 
uy un g lir. El  buna gör  d  sad  xitablara b z n müxt s r xitab-
lar, mür kk b xitablara is  geni  xitablar da deyilir. Sad  xitablara 
aid misallara diqq t yetir k. M s.:  S n m nim ba m  ucaltd n, 
o lum, Verdin h yat ma b z k, yara q.  
Qoy n m  dem y  bülbül t l ssin, 
G zdiyi, gördüyü üç ayd r,  air. 
S nin ki, kükr y n ilham n, s sin,  
M craya s mayan bir çayd r,  air. (M.Araz) 
 
eirim,  im kd n qanad ist  s n,  
Yer s  insan n n f sil  g l. 
Dünyada bir damla olmaq ist s n,  
Dünyaya s n ümman h v sil  g l. (M.Araz) 
Ah ç kdim, ba m üst  yarpaqlar  sdi, gülüm, 
S nin q lbin  sm di. (B.Vahabzad )  
H yat, sevincin q d r  zab n da  irindir, S ni m naland ran o 
ke m ke l rindir. N  olub, Mirz , yen  qar alar a z-a za verib 
n   q r lda rlar. ( . f ndiyev)  Q tib , g lin örtülü dan mayaq. 
(M.S.Ordubadi)  Adil, yax  olar ki, “ r-arvad”  v zin  ayr  söz 
i l d s n. ( . f ndiyev)  
Mür kk b xitablara aid misallara diqq t yetir k. M s.:  
T rlan t bim! N  yatm san, qanadlanmaq vaxt  çatd .  
Hün ri da  çapan  F rhad ilham m! Co , yen  dal alan 
d ryalar kimi v  s. 
Ey da la an, torpaqla an, ulu babam,  
Bu günümd n dün nim  uzaqla an, ulu babam. 
Kül kl
n, dumanla an ruhumla m n. 
Aya a dur, s ninl y m. (M.Araz) 
Dün nd n b ri bir heyk l q m m,  
Hardasan, hardasan, az ri n m m?  
S nsiz heç olmu am, heç kim olmu am,  
Bir s fil olmu am, yetim olmu am. (M.Araz) 

---