Microsoft Word sintaksise girish 03. 07. 2017. doc

B u l u d x a n X
L L O V
M Ü A S R A Z
R B A Y C A N D L
—
230
—
Ey öz do ma dilind  dan ma  ar bil n,  
Bunu iftixar bil n,  
Modal   dabazlar. (B.Vahabzad ) 
Bu misallarda T rlan t bim!, Hün ri da  çapan F rhad 
ilham m!  Ey da la an, torpaqla an, ulu babam, Bu günümd n 
dün nim  uzaqla an, ulu babam v  az ri n m m v  s. geni  
xitablard r.  
H tta b z n xitablar daha geni l n r k böyük bir cüml nin 
ifad  etdiyi fikr  b rab r fikri ifad  edir. Bu cür xitablardan b dii 
d biyyatda daha çox istifad  edilir. M s.:  Siz ey m nlikl ri tap-
dalanan, cans z muncuqlar kimi alver mal na dönd ril n, g linl r, 
q zlar! S n, ey müq dd s odlar g lini, ulu Hörmüzdün pakl q v  
m sumlu unu t msil ed n Solmaz. (C.Cabbarl ) 
– Ey ixtiyar, s n ey zal m, m zlum dolu ill rin  
Ür kl r  k d r saçan,  l m ver n töhf si! (M.Mü fiq) 
Ey çocuq ruhu q d r  n Göygöl,  
Köksü almas kimi röv n Göygöl! (M.Mü fiq) 
H mcins xitablar. Xitablar vasit sil   b z n müxt lif 
xs, 
ya v  hadis l r  müraci t etm k mümkün olur. N tic d   h m-
cins xitablar meydana ç x r. M s.:  Kür q ra , Qarayaz , göy 
ç m n, Qoca pal d, tüstül n n od-ocaq!..  
Ey yolçu, ey çoban, ey haval  qu ! 
Sizi b kl m kd n art q yorulmu  
O qaynayan, axan, diqq tli gözl r. (M.Mü fiq)  
Siz dözümd  fil oldunuz 
Ey n v l r, n tic l r,  
Biz heç n yik, biz heç n yik. (B.Vahabzad )  
Qop, ey tufan,  s, ey yel! X z l olum tökülüm 
Düz be  il ür yimd   
B sl diyim m h bb t, bir salama d ym di. (B.Vahabzad ) 
H tta b z n eyni bir anlay a, eyni bir  xs  müxt lif  kild  
müraci t ed nd  xitablar h mcinsl
 bilir. M s.:  Fuad,  zizim, 
B u l u d x a n X
L L O V
M Ü A S R A Z
R B A Y C A N D L
—
231
—
s ns n.  O lum,  sf ndiyar,  qadas ,  dur, dur, g lib öldür rl r. 
(M.Hüseyn) 
 
Ey m rh m t kan , ey ulu Tanr ! 
Ey yerl rin, göyl rin hökmdar ! (H.Cavid)  
Ey böyük Tanr , ey böyük Yaradan!  
H r qulun hal , fikri s nc  oyan. (H.Cavid)  
Habil! Ay insafs z, ür yimizi 
Yand r b yaxmaqda q sdin n dir, n ? (B.Vahabzad ) 
Aman, F rhad, igid balam, n  x b r? (S.Vur un) 
Yen  toz... aman, bu toz buludlar  n  ist r 
Bilm m s nd n, ey Bak , s n ey at  diyar ! (M.Mü fiq) 
T bi t, t bi t, ana t bi t! 
Niy  vaxts z q yd n ona t bi t? (M.Araz) 
Ey ümidim, ey güman m,  
Sözün haqsa, nec  dan m? (B.Vahabzad ) 
Ey q lbi yaral , fikri p ri an, 
Q lbind n keç ni qorxma, de g lsin. (B.Vahabzad ) 
Ham  da söz verdi ki,  ziz dost,  ziz Cavan ir, rahat yat, s ni 
unutmayaca q v  bütün yar mç q qalm   i l rini ax ra çatd ra-
ca q. ( . xl ) Vaqif! Ey s rv rim! Ey tacidar m. (S.Vur un) 
B z n xitablar  lav l r vasit sil  geni l nir v  onun m zmunu 
lav l rin köm yi il  daha z ngin ifad  olunur. M s.:  
Vaqif, ey  eirimin könül dastan ,  
De, söhb tin han , de, saz n han . 
Siz, ey bizd n sonra  eir  g l nl r, 
Bu ç tin yollarda u urlar siz ! (B.Vahabzad ) 
Xitab  formala d ran sözl r. Xitablar, ümumiyy tl ,  v zlik-
l  ifad  olunmur.  kinci  xsin t kini v  c mini bildir n s n v  siz 
sözl ri b z n xitab kimi i l ns  d , mütl q ondan sonra izahedici 
sözl r g lir v   h min sözl r xitab  formala d rmaqla b rab r, 
üçüncü  xs  do ru inki af etdirir. M s.:  

---

B u l u d x a n X
L L O V
M Ü A S R A Z
R B A Y C A N D L
—
232
—
S n, ey sular sonas , insanl n anas ,  
Saf vicdan n böyükdür. Siz, ey Avropan n cahangirl ri, 
Tarixin m hv ri dön nd n b ri,  quldur paltar na 
büründünüz siz.  
srl rc   rqil r  k sildin ac ,  
S n, ey v h i, s n, ey az n imperializm! (M.Mü fiq) 
S n, ey sin sind  da lar qald ran! 
A rl q m nim d  bil yimd dir. (S.Vur un) 
At l cahana s n, ey ild r m, al , parla! Gurulda, taqi-
s mavi, gurulda, çatla, da l! S n, ey gün , ya
an ya d r, ey 
bulud, a la! (C.Cabbarl ) 
 
Qeyd:  Feilin  mr formas n n ikinci  xsinin t kind  olan 
bir qisim xitablar vard r ki, onlarda s n sözü formal 
olaraq xitab kimi i l nm s   d , bu sözü art rmaq olur. 
M s.: Sus, ey bülbül, k s, ey tufan, m ram m istirah tdir. 
(S.Vur un) G l, ey nazl  bahar, gecikm , tez g l, g l ki, 
q n ömrü çox uzanmas n. (S.Vur un) 
 
Dilimizd  xitablardan  vv l s n sözünün formal olaraq art r l-
mas  mümkün bir hald r. M s.:  (S n)  Ey könül,  fürs ti bad  
verm , (s n) g l, gün keçir, ay ötür, il yaman gedir. (M.Rahim) 
Emosionall q yaratmaq üçün b dii 
d biyyatda b zi 
xitablardan r dif kimi istifad  olunur. M s.: 
Kaman çalan kimdir o, B xtiyar, 
Kül kdir ya simdir o, B xtiyar 
G nclik, h yat  irindir, qarda m! 
V t n qat-qat  irindir, qarda m! (R.Rza) 
Xitablar n cüml d   i l nm  yeri. Xitablar cüml  üzvl ri il  
sintaktik  laq d  olmad ndan cüml nin h r yerind   ( vv lind , 
ortas nda v  sonunda i l n  bilirl r) i l nir v  yerind n as l  olaraq 
laz mi dur u i ar l ri qoyulur. M s.:  
B u l u d x a n X
L L O V
M Ü A S R A Z
R B A Y C A N D L
—
233
—
air! Bu f ls f n qals n bir yana,  
Yax n get, salam ver, o q hr mana. (S.Vur un) 
 M n d , qarda , s nin kimi da  a mal yam.  
U aq çöld , bay rda gülm sin, yüyürm sin  
Y x lma n, durma n l zz tini bilm sin,  
B s neyl sin, ay ana?(B.Vahabzad ) 
Rahatl q bilm d n yürür bu karvan 
Karvan, bitm y c k yollarla davan! (M.Mü fiq) 
A q z, n  var, n y  h ir salm san?  
Söyl , yen  kimd n bar t alm san? – (M.Mü fiq)  
Hayd , Rüst m, ç xal m g l yar a, 
Ç xal m mövzu üçün axtar a! (M.Mü fiq) 
T biidir ki, ay q z, yaz aylar  g l nd   
Yarpaqlar  p rd d  qalmaz örtülü qönç . (M.Mü fiq)  
Burax bu hissl ri, ey  air, burax! 
Gördüyün, bildiyin  eyl rd n dan ! (M.Mü fiq) 
O zaman ki, üfüql r  b ziniz dalar 
Q lb n sizi p k sev rim, yolçu buludlar. (M.Mü fiq) 
Han  d lil rin , a n n m Nigar 
Nam rdl r do uldu bu z man d . (B.Vahabzad ) 
Dayan, insan! 
Hara bel ? 
nsan dedi gül -gül . (B.Vahabzad ) 
Yaz qlar olsun ki, ey t miz ür k! 
B z n yuva sal r s nd  x yan t. (S.Vur un) 
air! N  inc dir rübab n s nin! 
Uçurdu ruhumu çald n bu saz! (S.Vur un) 
Qeyd:  Xitab cüml nin  vv lind   g ldikd  ondan sonra, 
ortas nda g ldikd  ondan  vv l v  sonra, sonda g ldikd  
is  ondan  vv l vergül i ar si qoyulur. Xitablardan sonra 
b z n nida i ar sind n istifad  edilir. Bu zaman nida 
i ar si  vergül   b rab r bir i ar  kimi n z rd  tutulur. 

---