ŞӘMİsтan nәZİRLİ

general Şıxlinskinin, istərsə də Qambay və Cabirin hərbi mövzuda yazılarını 
acgözlüklə mütaliə edərdik. 
General Qambay Vəzirov, Cəmşidxan Naxçıvanski, komissar Hüseyn 
Rəhmanov və Heyder Vəzirov hərb elmində həm də hərbi nəzəriyyəçi kimi 
yetişmişlər, Qambay rus dilində olan hərbi ədəbiyyatları, nizamnamələri 
Azərbaycan dilinə tərcümə etmişdi. Milli diviziya və birləşmələr haqqında həm 
publisistik, həm də elmi məqalələrlə “Qızıl əsgər”, “Hərbi bilik”,  “Kommunist” və 
“Bakinski raboçi” kimi mətbuat orqanlarında müntəzəm olaraq çıxış etmişdir. 
1920-ci ildən həyat və fəaliyyətini xalqının müdafiə qüdrətinin 
möhkəmlənməsinə həsr edən Qambay Vəzirov respublikanın ictimai-siyasi işində 
də fəal iştirak etmişdir. Dəfələrlə Respublika Mərkəzi Komitəsinin tərkibinə 
seçilən Qambay Vəzirov Zaqafqaziya MİK-in və SSRİ Mərkəzi İcraiyyə 
Komitəsinə də üzv seçilmişdir. 
 
* * * 
 
Təəssüf ki, belə şöhrətli sərkərdəmiz unudulmuş, yaddan çıxmışdır. Bir-iki 
dəfə anadan olma günü yetmişinci illərdə qəzetlərdə qeyd olunmuşdur. Acınacaqlı 
haldır ki, Qambay haqqında yazılan quru, ürəksiz və partiyalı olan bu məqalələrin 
müəllifi milliyyətcə erməni olmuşdur. Bu gün onun adı bircə ünvanda 
əbədiləşmişdir: Naxçıvandakı 6 saylı orta məktəb Qambay Vəzirovun adını daşıyır. 
1989-cu ilin fevralında igid komandir Qambay Vəzirov haqqında “Hünər” 
televiziya verilişinin səhifələrində söhbət açdıqdan sonra xeyli məktub aldıq. Hətta 
vaxtilə İzzət xanım Qiyasbəyli - Vəzirovanın qonşusu olmuş Zahidə Mustafayeva 
redaksiyamıza gəlib Vəzirovlar ailəsinin faciəsindən təsirli epizodlar danışdı. 
Redaksiyamıza gələn çoxsaylı məktublardan biri daha təsirli olduğu üçün onun 
qısa məzmunu ilə oxucuları da tanış etmək istərdim. Məktubu vaxtilə igid 
sərkərdənin əsgəri olmuş, indi elimizdə, obamızda yaxşı tanınan ağsaqqal aşıq 
Barat Şirvanlı göndərib. O yazır: “Yanvarın on dördündə olan verilişinizə də 
baxdım. (Tamaşaçıların xahişi ilə Q.Vəzirov haqqında üç veriliş verdik). Həm 
kədərləndim, həm də sevindim. Sevindim ona görə ki, mənim əziz komandirimi 
əlli ildən sonra da olsa efirdə görə bildim. Kədərləndim ona görə ki, o illəri 
xatırladım. Bu ahıl vaxtımda göz yaşlarımı saxlaya bilmədim. Verilişdən sonra 
bütün varlığım titrəyirdi. Sizə məktubu da əlim əsə-əsə yazıram. 
1937-ci ildə Salyan kazarmasında hərbi xidmətdə idim. Əvvəlcə mən kapitan 
Şahtaxtinskinin yavəri oldum. Diviziya komandirimiz Qambay Vəzirov idi. 
Vəzirovun Çovğun adlı bir atı vardı, ona da mən baxırdım. Bu yaraşıqlı at sanki dil 
bilirdi. Onu elə öyrətmişdim ki, hər səhər yəhərləyib-yüyənləyəndən sonra bircə 
dəfə yüngülvari təpinib deyərdim: get, komandiri gətir. Yüyəni yəhərə bənd 
olunmuş Çovğun at Salyan qazarmasından birbaşa Qambay Vəzirovun yaşadığı 
Nizami küçəsindəki mənzilinə gələrdi. Həyətdə iki-üç dəfə kişnəməyi ilə gəlişini 
sahibinə bildirərdi. Hər səhər əziz komandirimiz Qambay Vəzirovu Çovğun at 
beləcə işə gətirərdi. Bir dəfə də olsun Çovğun nə yolunu azdı, nə də yüyənini, 
yəhərini itirdi. 

---

Bir gün siyasi məşğələ keçirdik. Xəbər gəldi ki, komandirimiz Qambay 
Vəzirovu həbs ediblər. Səhərisi Çovğunun yəhərlənmək vaxtı gələndə 
kişnərtisindən dayanmaq olmurdu, o dartınır, yerində oyur-oyur oynayırdı. Yerə-
göyə sığışmayan Çovğunu göz yaşımla yəhərləyib, həmişəki kimi yüyənini 
yəhərinə bənd eləyib buraxdım. İzlədim ki, görüm hara gedəcək. Çovğun at yenə 
birbaşa Nizami küçəsinə, komandirimizin həyətinə getdi. Dalınca gəlib gördüm ki, 
başıaşağı sakitcə dayanan Çovğun at burnu uzunu göz yaşı tökür. Özümü saxlaya 
bilməyib məndə zülüm-zülüm ağladım. Zorla onu darta-darta kazarmaya gətirdim. 
Heç kəsi minməyə yaxın qoymurdu. Kişnəyib şahə qalxan at Salyan kazarmasının 
həyətini başına götürmüşdü. Qərargah binasına yaxınlaşır, tükürpədici səslə bir-iki 
ağız kişnəyib, götürülürdü klub tərəfə, məşq meydanına, həyətdə fır-fır fırlanırdı. 
Sanki dilə gəlib “hanı mənim sahibim?” - deyə nalə çəkirdi. Heç kəs Çovğun ata 
baxa bilmirdi. Hamı qulağını tutub içəriyə qaçırdı. Bir həftəyə yaxın heç nə 
yeməyib, nalə çəkən Çovğun çərləyib öldü. 
Bax, bu hadisə oldu, məni sizin verilişdən sonra zülüm-zülüm ağladan... 
  
KOMİSSAR HEYDƏR VƏZİROV 
 
Zülmət gecələrin birində “Çornı voron” maşını komissar Heydər Sadıq oğlu 
Vəzirovun həyətində dayandı. Maşından düşən üç kölgənin biri çöldə qapı ağzında 
dayanıb, ikisi sürətlə ikinci mərtəbəyə qalxdı. Evi ələk-vələk elədilər, qorxudan 
titrəşən körpələrə məhəl qoymadılar. Şəkilləri, əlyazma və sənədləri yığışdırıb 
kəndirlə bağladılar. Gicgahları yenicə ağarmış kişi meşin qovluğu açıb həbs 
orderini stolun üstünə qoydu, naqanın lüləsini onun son səhifəsinə dirəyib “burdan 
qol çək” - dedi. Komissar Heydər Vəzirov bir kəlmə danışmadan qol çəkdi. Bilirdi 
ki, danışmağın, müdafiə olunmağın xeyri yoxdur. “Əmioğlu Qambayı apardılar, 
ailəsini həbs etdilər. Naxçıvandakı uzaq-yaxın qohumları da apardılar... İndi də 
növbə mənimdir”. O, şinelini geyindi. Əvvəlcə dörd yaşlı qızı Elmiranı öpdü. Uşaq 
tir-tir titrəyirdi, boynuna sarılıb boğula-boğula ağladı. Onu zorla özündən qoparıb, 
anası Leylaya verdi. Öz adını qoyduğu böyük oğlu Heydərin alnından öpüb 
astadan “anandan, bacından muğayat ol. Yaxşı, ayıbdı, sən axı kişisən” - deyib, 
özü də doluxsundu. 
Qambayın əmisi oğlu komissar Heydəri beləcə sorğusuz-sualsız apardılar. 
Köpək leşə dadanan kimi onlar da harda xalqımızın yaxşı oğulları, adlı-sanlı 
nəsilləri vardısa, onlara hücuma keçib “təmizləmə” aparırdılar. Beləcə, 37-ci illərin 
ağır zərbəsi xalqımızın milli tarixinə, bütun sahələrdə - ədəbiyyat, incəsənət, kənd 
təsərrüfatı, sənaye və ən başlıcası hərb tariximizə çox dəhşətli zərbələr vurdu. Hər 
gecə bir komissar, hər gecə yüksək rütbəli zabit, hərbi komisar gedər-gəlməzə 
göndərilirdi. Əgər o illərin haqsız qırğınları olmasaydı, indi neçə-neçə general, 
admiral oğullarımızın şan-şöhrəti ilə fəxr edərdik. Stalin, Beriya və Bağırov 
vəhşiliklərinin ehtirasının qurbanı olan zabitlərimiz günahsız olaraq həbs edilib 
Sibirin, Qazaxıstanın həyat nişanəsi olmayan qarlı çöllərində, dar və havasız, bir 
nəfərlik kameralarda üstünə min cür yalan, şər atılmaqla məhkəməsiz və qanunsuz 
güllələndilər. 

---