T. C. Marmara üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ İlahiyat anabiLİm dali

 
255
Halk Eğitim Bakanı D. A. Tolstoy 1871 yılında yardım ederek Kazan Kreşen 
Okulunun üç katlı taştan bir binaya kavuşmsanı temin etmiştir ve okul bu tarihten sonra 
merkezî okul özelliğini kazanmıştır.
933
 
5.4.2. Kazan Merkezî Kreşen-Tatar Okulunun Gelişmesi 
1865 yılından itibaren hem siyasi hem de sosyal desteğe kavuşan İlminskiy bu 
tarihten sonra nasıl yaygınlaşmak gerektiği üzerine kafa yormaya başlamış ve köyler 
tespit etmeye çalışmıştır.  İlk faaliyet Timofeyev’in köyü olan Nikiforov köyüne 
planlanmıştır. Kreşen Tatar Okulunun ilk kız öğrencisi Feodora, bu köye sevk edilmiş 
ve kızlar için bir okul açması sağlanmıştır. Timofeyev, Kazan okulundan para ayırarak 
kızın babasının evinin yanında bir oda yapmış ve okul binası burası olmuştur. İkinci yıl 
Feodora’nın 16 kız 16 erkek öğrencisi olmuştur. Bu okulda Tatarca ilahi ve dualar 
öğrenen öğrenciler, Nikiforov’un çehresini de değiştirmişlerdir. Okulun aylık ödeneği 
olan iki ruble Kazan’daki merkez okuldan gönderilmiştir.
934
 
Yine aynı  yıl Arnyaş köyünde de bir şube açılmış yine Timofeyev’in 
öğrencilerinden bir öğretmene emanet edilmiştir. Öğrenci çok olunca ikinci öğretmen de 
tayin edilmek zorunda kalınmıştır. Öğretmenlerden birincisi beş ikincisine üç ruble 
maaş bağlanmıştır. Bu okullar tamamen Kazan Kreşen Tatar okulunun paralelinde 
eğitim yapıyor ve İlminskiy tarafından kontrol ediliyordu.
935
   
Okullar geliştikçe faaliyet de gelişmiş ve okullara belirli prensipler getirme 
zorunluluğu ortaya çıkmıştır. Bunun üzerine İlminskiy genel amaç ve düşüncesini ifade 
etmiştir. Ona göre okullar “küçük bir buğdaydır, büyüyerek büyük Ortodoks Tatar 
dünyasını neşet ettirecektir.
936
 Yine okulların sadece hesap öğreten yerler olmadığı 
bilakis, hakiki misyon ve din eğitimi veren kurumlar olduğunu ifade etmiştir.
937
 
Yine İlminskiy, 1867 yılında bölgedeki son durum ve yapılacak eğitim faaliyeti 
için kapsamlı bir rapor hazırlamıştır. Rapor iki ana temel üzerinde şekillenmiştir, 
bunlardan birincisi; insanın ihtiyacı olan din duygusu üzerinde durmuştur.  İlminskiy 
                                                 
933
 Vitevskiy, a.g.e.,  s. 21 
934
 Afanasyev, a.g.m., III, s. 64; İlminskiy, Kazanskaya, s. 116 
935
 İlminskiy, a.g.e., s. 116 
936
 İlminskiy, a.g.e.,  s. 116 

---

 
256
Kreşenlerin de diğer sosyal gruplar gibi dinî hisse ihtiyaç duyduklarını,  şayet 
Ortodoksluktan memnun kalmazlarsa başka arayışlara yönelmelerinin tabii bir davranış 
olduğunu, bu nedenle eğitiminin ahlaki ve dinî karakterinin önemini belirmektedir. Bu 
nedenle bu tip okulların sayısı bölgede hıristiyanlaştırma dolayısıyla Ruslaştırmanın 
başarısında doğrudan etkili olacaktır. İkinci ana madde ana dil konusunda ise, İlminskiy 
şunları söylemektedir: “Okulların eğitim dili konusunda tartışma çıktı ancak görüldü ki 
sonuç olarak başarı oranı ana dille eğitimde daha olumlu çıkıyor. Bu nedenle 
hıristiyanlık çocuklara ana dille verilmelidir. Hıristiyanlığın gerçekleri ana dille 
anlatıldığında kalbe işleme  şansı vardır, çünkü ana dil hislere hitap eder kalbi 
hassaslaştırır, ana dille insanların kalbine ve yüreğine hitap edebilirsiniz, ana dille 
eğitilen çocuklar zamanla Rusçayı sevecek öğrenecek ve benimseyecektir. Bazı 
öğretmenler başlangıç sınıflarında ana dille eğitme karşı olduğunu hissettiriyor bu 
tutum gayrı Rusların, Ruslardan uzaklaşmasına sebep oluyor. Gayrı Rus eğitiminde en 
doğru yol ana dille tedricen yapılan eğitimdir.” Yine İlminskiy devlet okullarını özel 
okullara göre başarısız olmasını katı kurallara bağlamakta ve bu katı kuralların gayrı 
Rus halklar tarafından anlaşılamadığını belirtmektedir. Öğretmen modeli olarak da 
İlminskiy, yerel öğretmenler kullanma taraftarıdır, zira gayrı Rus topluluklar kendinden 
olan öğretmenlere daha çok güven duymakta ve çocuklarını rahatça teslim etmektedir. 
Geçmişte öğretmen olarak yetiştirilen elemanların kâtipliği tercih ederek devlet memuru 
olmayı tercih etmeleri gayrı Rus eğitiminde büyük bir boşluk doğurmuştur. Bu nedenle 
bu eksiğin giderilmesi için özel müteşebbislere izin verilmesi gerekmektedir. İlminskiy 
özel okullara örnek olarak da kendi gözetiminde faaliyet gösteren Kazan Kreşen Tatar 
Okulunu göstermiştir.
938
  
5.5. İlminskiy Sistemine Karşı Fikirler 
İlminskiy’nin fikirleri ve sistemi Rus devletinin doğusunda görev yapan 
yetkililer tarafından bütün ayrıntılarıyla tartışılmış, toplanan bilgi belge ve malzemeler 
değerlendirilerek dönemin eğitim bakanı D. A. Tolstoy’a 2 Şubat 1870’de iletilmiştir. 
Dahası belgeler bakana sunulmadan St. Petersburg’da yayınlan Sbornik Statey’de 1869 
                                                                                                                                               
937
 İlminskiy, a.g.e., s. 82 

---

 
257
senesinde Gayrı Rusların eğitimi ile ilgili toplu belge ve materyaller adıyla basılmıştır. 
Bu eser gayrı Rus eğitiminin yanında kilise tarihi, etnografı, dil bilimi, pratik dil 
öğretimi ve idari işler konusunda da önemli bilgiler içermektedir.
939
 
Gayrı Rus eğitimini tartışmaya ve müzakereye açılmasına neden Kazan Rahibi 
Baratinski’nin Halk Eğitim Bakanlığına yazdığı rapordur. Bu raporda Baratinskiy Halk 
Eğitim Bakanlığına bağlı okulların kilise denetimine girmesini, gayrı Rus bulunan bütün 
köylere okullar açılmasını, okullardaki genel eğitimin din eğitimine dönüştürülmesini, 
okul programlarının hükûmet tarafından yapılmasını ve bunun dışına çıkılmamasını 
istemiştir.
940
    Yeni  sistemin  başarısını da bilen Bakan Tolstoy araştırma komisyonu 
kurulmasını istemiştir. Komisyon üyeleri Kazan Eğitim Müdürü Şestakov başkan, Üye 
E. Malov (Kazan Üniversitesi) ve İlminskiy (Kazan İlâhiyat Akademisi) ve Zolotniskiy 
(Kazan 
İlâhiyat Akademisi)‘dir. Projeyi inceleyen komisyon bu projenin 
uygulanamayacağı sonucuna varmıştır. Keşişlerin bölgedeki başarısızlıklarının 
temelinde okulların program eksikliği değil dil bilmemeleri olduğunu ifade etmişlerdir. 
Ayrıca Rusların çocuklarına dinî eğitimi çocuk yaşta ailede verdiklerini Kreşenlerin 
zaten bilmedikleri için dinî eğitim verme imkânlarının bulunmadığını söylemişlerdir. 
Bu nedenle çocuğa acilen ilk yıllarda din eğitiminin verilmesinin gerekliliği açıkken 2-3 
yıl dil sebebiyle kaybın onarılmaz durumlara neden olduğu vurgulanmıştır. Komisyona 
göre dil öğrenmek akıl işi, din öğrenmek ise insan tabiatının gereğidir, bu nedenle gayrı 
Rusların çocukları dilden önce dinî bilgileri öğrenmelidir. En azından dil ve din 
öğretimi beraberce verilmelidir. Okullar din eğitimi verecekse mutlaka ana dille 
başlanması gerekir görüşünde birleşmişlerdir. Yine Komisyon, Baratinskiy’nin 
projesinin gayrı Ruslarda nefreti körükleyici etkisinin olabileceği sonucuna varmıştır. 
Bu komisyon raporunun sonunda Kazan bölgesine özel bölgede yaşayan Çuvaş, 
Çeremiş, Votyak ve Kreşen Tatarlarına ana dilde eğitim için izin verilmesini 
istemiştir.
941
 
                                                                                                                                               
938
 Afanasyev, a.g.m., III, s. 66; İlminskiy, Kazanskaya tsentralnaya, s. 223; İlminskiy anadilin toplumdaki psikolojik 
etkisini şöyle ifade temektedir: “ Halkın dünya görüşü ve felsefesi ana dille ifadesini bulur. Halk ana dilini konuşan 
insanlara inanır ve güvenir ve felsefesini kabul eder. Çünkü sözler aynı zamanda halkın kültürünü de içermektedir.”  
939
 Sbornik Dokumentov i Statey po voprosu obı obrazovaniy inorodtsev, St. Petersburg 1869. 
940
 Sbornik Dokumentov i Statey, s. 174–185. 
941
 Sbornik Dokumentov i Statey, s. 187–90. 

---