Yazılmış bir kitabın üstündə bir dəfə gözəl epiqraf oxudum: "Xatirələr faydalı olsun deyə səmimi ya zılmalı, gerçəkliyə tən gəlməlidir."
Yüklə 3,51 Mb.
|
Úàâèäè õàòûðëàðêÿí 184
eşidənlər onu məst halda məbədə aparıb, keşişə təqdim edirlər. Keşiş ona boynuna xaç salıb, əbasını yandırmasını tələb edir. Şeyx xaçı alıb boynuna saldıqdan sonra əba-qəbanı yandırır, Kəbəni və şeyxliyi həmişəlik unudur. Sənəm Şeyxlə məbəddən çıxarkən Şeyx ona deyir ki, mən sənin bütün şərtlərini yerinə yetirdim, daha nə əmrin vardır, buyur, mən icra edim. Sənəm Şeyxə belə cavab verir: “Mənim kəbinim çox bahadır. Səndə o qədər qızıl tapılmaz, lakin bircə çarən var, əgər qəbul etsən, biz bir yerdə yaşamağa nail ola bilərik. O da budur ki, sən gərək bir il bizim üçün donuz otarasan”. Şeyx donuz çobanı da olur. Şeyxin müridləri artıq bu işlərə tablaşa bilməyib onunla vidalaşır, Mək- kəyə qayıdırlar. Bir neçə aydan sonra müridlər yenə Ruma gəlib qırx gün gizli bir yerdə qalaraq, Şeyxə dua edirlər. Bir gecə Məhəmməd peyğəmbər onlardan birinin yuxusuna girir. Mürid ona yalvarır ki, Şeyxi bu bənddən xilas etsin. Məhəmməd pey- ğəmbər ona söz verir ki, Şeyxi bu qaranlıq girdabdan qurtaracaq- dır. Onun xilas olması üçün bir dəfə tövbə etmək kifayətdir. Sabah olan kimi həmin mürid şadlığından ağlaya-ağlaya o biri müridlərin yanına qaçıb gecəki yuxusunu danışır. Müridlər hamısı bir yerdə Şeyxin donuz otardığı yerə gəlirlər. Onları görən Şeyx xəcalətdən başını aşağı salır, çünki onda artıq müsəlmanlıqdan bir əsər qalmamışdı. Müridlər ona yaxınlaşırlar, utana-utana onun əlini öpmək istəyirlər. O isə buna mane olur. Müridlər Məhəm- məd peyğəmbərin onu nifrət qaranlığından işıqlı yola çıxaracağını bildirirlər. Şeyx müridlərin sözünü təsdiq edərək paltarını soyu- nub qüsl edir. Yenidən köhnə xirqəsini (şeyxlik paltarını) geyinir və müridlərlə bir yerdə Məkkəyə tərəf yola düşür. Yalnız tövbə duası oxuyaraq, eşqi-məcaizdən eşqi-həqiqiyə qayıdır. Həmin gecə “Sənəmi-tərsa” yuxuda bir günəşin ona yaxınlaşdığını görüb təəccüb edir. Günəş dilə gəlib ona belə deyir: “Sən bundan sonra Şeyxin yolu ilə getməlisən. Elə bu saat onu axtarıb tapmalısan. Sən onu küfr kəsafətilə bulaşdırdığın kimi, eləcə də onu pak etməlisən. O eşqi-məcazi sənə pərəstiş edirdi, sən artıq həqiqətlə onu sevməlisən”. Sənəm bu sözləri eşidən kimi hövlnak yuxudan Úàâèäè õàòûðëàðêÿí 185
ayılır, dəli kimi paltarını cırıb tökür və təmiz paltar geyib ağlaya- ağlaya Şeyxin arxasınca yola düşür. Tərsa sənəmin arxadan gəl- diyini müridlər Şeyxə xəbər verirlər. Şeyx bunu eşidən kimi hey- rətlə geriyə dönür. Müridlər onun yenidən sənəmə tərəf döndü- yünü və tövbəsini sındırdığını güman etdiklərinə görə qayıdırlar, “sənəmi-tərsanı” rəngi saralmış halda yol üstü oturmuş görürlər. Sənəm Şeyxi görən kimi ağlamağa başlayır, onun eşqilə giryan olduğunu bildirir və xahiş edir ki, eşq aləminin bu əsrarlı prdəsini aradan qaldırsın və onun qaralmış qəlbini islam günəşinin şüası ilə işıqlandırsın. Şeyx ona islam mənəviyyatını təlqin edib qur- taran kimi sənəm fəryad edib deyir: “Şeyxim, mən iman zövqünü dadmadığım üçün sənə çox zülmlər edirdim. İndi ki, iman zövqü ilə həqiqi eşqə qapılmışam, daha mənim hicran dərdinə taqətim yoxdur. Sizinlə o biri aləmdə görüşəcəyəm, əlvida, ey Şeyxi- aləm, əlvida”. Bunu deyərək sənəm canını cananına fəda edir. Şeyx onun ölümündn mütəəssir olub ağlar gözü ilə müridləri nəzərdən keçirərək deyir: “Dostlar, siz eşqin həm başlanğıcını, həm də aqibətini öz göslərinizlə gördünüz. O, dünya qəfəsində məhbus olan həqiqi eşqin quşu idi. O özünü qəfəsdən qurtara bildi. Mən də onsuz yaşaya bilmədiyim üçün onun yanına uçma- lıyam”. Bu sözdən sonra Şeyx də sənəmin yanında canını tapşırır. Müridlər onları yan-yana dəfn edirlər. Qəbirləri üzərində isə iki qübbə qoyurlar. Bu qəbirlər Kəbə ilə Rum arasında olan xalqın ziyarətgahı olur” 1 .
Şeyx Sənan kimsəsiz, yoxsul bir turanlıdır. Otuz yaşı var. Gür- cüstana gəlir. Bu yaşı müəllif eşq üçün ən həyəcanlı sayır. Onun gürcü qızına eşqi, din ayrılığı üzündən, tragik şəkildə bitir. Belə ki, Şeyx Sənan tövbə etmədən Xumarla birlikdə özünü uçuruma atır. Hər iki aşiq məhv olur. Xumarın atası, gözü yaşlı, keşişə lənətlər oxuyur. Müridlər mürşüdsüz Kəbəyə dönürlər.
1 Fəridəddin Əttar “Məntiq-üt-teyr”, Daşkənd, Arifcanov mətbəəsi, səh. 74- 100. Úàâèäè õàòûðëàðêÿí 186
Mövzunu H.Cavid yerli əfsanəyə uyğun bir şəkildə alıb, ona can və fəlsəfi məzmun vermişdir. Dini irticanın artdığı bir dövrdə H.Cavid əfsanəni dini aspektdə işləməli idi. Onun “Ölülər” kimi bir əsər yazmağa iqtidarı yox idi. Belə bir əsərin yazılışını ancaq Cəlil Məmmədquluzadədən gözləmək olardı. H.Cavid isə din və cəhalət əleyhinə “Şeyx Sənan” üslubunda romantik bir əsər yaza bilərdi. Belə görünür ki, bu mövzu H.Cavidi çoxdan məşğul edirmiş. “Bahar şəbnəmləri” şeir məcmuəsində “Şeyx Sənan” adlı bir şeir var. Şair Tiflisi təsvir etdikdən sonra yazır:
Demək, mərifət sahibi mürşid Şeyx Sənan bir mələksimaya uyur, dini, imanı məhəbbətə satır, ehkami-Quranı atıb, təriqətdən uzaqlaşır. Xoş bir təriqət qoyub gedir ki, o da “məhəbbət” təri- qətidir. Bizim klassik şairlərimiz öz şeirlərində məscidmi, meyxanə- mi sualını ortalığa atmışlar və özlərinə, oxucularına məsciddən meyxanəyə getməyi məsləhət görmüşlər. Məscidmi, meyxanəmi məsələsi şeirimizdə dərin fəlsəfi məzmun daşıdığı üçün şairlərin bir qismi bunu mistik, ikinci qismi materializm nöqteyi-nəzərin- dən mənalandırmağa çalışmışdır. H.Cavid isə bu ziddiyyəti başqa məfhumlarla, dinmi və ya eşqmi şəklində verərək, konflikt işində konflikt yaratmışdır. H.Cavid, surətləri din ehkamlarına korcasına bağlı olanlar və bu ehkamlara şəkk-şübhə ilə yanaşıb saf-çürük etmək istəyənlər
Yüklə 3,51 Mb. Dostları ilə paylaş:
|