Microsoft Word Azerb tarixi derslik doc

 
34
Germanik. L(yusi) Yuli Maksim, ildırımsaçan XII legionun sentu-
rionu” tapılmışdır. Domisian (81-96) Roma imperatoru olmuş, Ger-
manik titulunu isə o, 83-cü ildə almışdır. Qobustan kitabəsi 84-96-
cı illərə aiddir. Həmin dövrdə Roma ordusunun Albaniyaya yürüşü 
və  Xəzər sahilinə  gəlib çıxması barədə  məlumat yoxdur, deməli, 
Qobustan kitabəsi kiçik hərbi dəstənin Roma nümayəndəliyini 
müşayiət etdiyini göstərir. Roma imperatoru Adrian (117-138) 
alban hökmdarı ilə dostluq əlaqələri saxlamış və onlara hədiyyələr 
göndərmişdir. Albaniyanın Roma ilə əlaqələri III  əsrin ortalarına 
qədər davam etmişdir. Albaniya Roma ilə sıx iqtisadi-siyasi və mə-
dəni əlaqələr saxlamışdır. Lakin Roma Albaniyanı heç vaxt tam iş-
ğal edə bilməmişdir. 
Böyük Qafqaz dağlarından şimalda yaşayan tayfalar qənimət 
əldə etmək məqsədilə Dərbənd keçidi vasitəsilə Cənubi Qafqaza və 
Ön Asiya ölkələrinə dəfələrlə yürüşlər etmişlər. Alan tayfalarının ən 
böyük yürüşlərindən biri 72-74-cü illərdə olmuşdu. Onlar qənimət 
əldə etmək üçün cənuba üz tütmüş, yol boyu onlara heç kəs müqa-
vimət göstərə bilməmişdir. Atropatena padşahı Pakor öz ölkəsini 
başsız qoyub qaçmış, ailəsi isə  əsir düşmüşdür. Sonradan Pakor 
çoxlu pul verərək, ailəsini geri almışdır. Belə yürüşlər sonralar da 
davam etmişdir. Albaniya ərazisindəki katakomba qəbirləri (yeraltı 
sərdabələr) alan tayfaları ilə  əlaqəlidir. Mingəçevirdə  və  Qəbələdə 
tapılmış-eramızın I-III əsrlərinə  aiddir. Katakomba qəbirlərində 
ölüləri iri küplərdə  və ya taxta qutularda dəfn etmişlər. Qəbirlərə 
məişət qabları, əmək alətləri, alanlara məxsus silahlar (qılınc, xən-
cər, ox ucları) və bəzək şeyləri qoyulmuşdur. Albanlar mədəni inki-
şaf səviyyəsinə görə alanlardan üstün olmuşlar. 
Albaniyanın mədəniyyəti  əsasən Qəbələ, Şamaxı, Mingəçe-
vir, Mollaisaqlı  (İsmayıllı) və s. abidələr  əsasında öyrənilmişdir. 
E.ə. I minilliyin ortalarından başlayaraq, Albaniyanın özünəməx-
sus mədəniyyəti yaranırdı. Ölkənin paytaxtı olan Qəbələ  şəhərinin 
ətrafına torpaq sədd çəkilmiş və dərin xəndək qazılmışdır. Belə mü-
dafiə qurğuları Mil düzündəki Təzəkənd və Torpaqqala (Dağıstanın 
cənubu) şəhər yerləri ətrafında da vardı. Bəzi şəhər ətrafında daşdan 

---

 
35 
müdafiə divarları tikilmişdir. Qəbələ şəhərində binaların bünövrəsi 
çay daşlarından qoyulmuş, divarları isə çiy kərpicdən hörülmüşdür. 
Binanın üstü yüksək keyfiyyətli kirəmitlə örtülmüşdür. Alban me-
marlığında e.ə. III əsrdən başlayaraq kirəmitdən istifadə edilmişdir. 
Kirəmit istehsalı yunan mədəniyyətinin təsiri altında meydana 
gəlmişdir. Alban sənətkarları  rəngarəng naxışlarla bəzədilmiş  zərif 
gil və metal qablar istehsal etmişlər. Quş  və heyvan füqurları for-
masında düzəldilmiş gil qablar gözəl sənət nümunələridir. Albaniya 
sənətkarları qızıl, gümüş, mis, rəngli daşlar və şüşədən müxtəlif bə-
zək şeyləri-bilərzik, sırğa, üzük və s. hazırlamışlar. Albaniya əhalisi 
hələ e.ə. I minillyin ortalarında yazı ilə tanış idi. Bəzi saxsı nümu-
nələrinin üzərində yazı işarələri vardır. 1902-ci ildə Şəki rayonunun 
Böyük Dəhnə kəndində üzərində yunan dilində yazı olan daş tapıl-
mışdır. Albanlar antik dövrdə yunan, latın və yaxın Şərqdə istifadə 
edilən başqa yazılarla tanış olmuşlar. Qədim albanlar çoxallahlı büt-
pərəstlik dininə inanmışlar. Göy cisimlərinə sitayiş geniş yayılmış-
dır. Strabon yazırdı ki, albanlar Zevs-Göy, Helios-Günəş, Selena-
Ay allahlarına sitayiş edirmişlər. Daha çox Ay allahına sitayiş edir-
mişlər. Burada əcdadlara inam olmuşdur. Tapılmış insan formalı 
böyük daş heykəllər də yerli əhalinin dini görüşləri ilə bağlıdır. 
Albanlar bir çox yaxın və uzaq ölkələrlə əlaqələr saxlamışlar. Arxe-
oloji qazıntılar zamanı tapılmış maddi-mədəniyyət nümunələri 
albanların mənəvi səviyyəsinin yüksək olduğunu göstərir. 

---

 
36
 
III FƏSİL 
AZƏRBAYCAN ERKƏN ORTA ƏSRLƏRDƏ 
(III-VII əsrlər) 
 
Plan: 
1. Azərbaycanda feodal münasibətlərinin bərqərar olması və onun 
xüsusiyyətləri. 
2. Sasanilərin Azərbaycanı işğal etməsi və ona qarşı üsyanlar. 
3. Sasani-Bizans müharıbələri və Azərbaycan. 
 
1. Azərbaycanda feodal münasibətlərinin bərqərar olması 
və onun xüsusiyyətləri 
 
III-V əsrlərdə Azərbaycanda tədricən feodalizmə xas olan ic-
timai-iqtisadi münasibətlər yaranmağa başlamışdır. Torpaq sahib-
karlığının yeni səciyyəvi cəhətləri meydana gəldi. Dövlət torpaqları 
göstərdiyi yaxşı xidmət müqabilində  hərbiçilərə, dövlət işçilərinə 
paylanır və  bəzən ayrı-ayrı xüsusi xildməti olan şəxslərə  hədiyyə 
verilirdi. Belə torpaqlar mülk, torpaq sahibi mülkədar, yəni feodal 
adlanırdı. Feodalizm cəmiyəti adı buradan yaranmışdır. Kəndli feo-
daldan asılı olub, onun torpağını becərməli, məhsulun müəyyən his-
səsini ona verməli idi. Erkən orta əsrlərdə Azərbaycanda təsərrü-
fatın natural forması (malikanə daxilində istehsal) üstün mövqe 
tuturdu. Feodalizmin ilk mərhələsində kəndlilərin istismar edilməsi-
nin  əsas forması vergilər və dövlət mükəlləfiyyətlərinin icrası idi. 
Vergi məhsul və pul formasında verilirdi. Azərbaycanda feodal mü-
nasibətlərinin yaranması  məhsuldar qüvvələrin inkişafının nəticəsi 
idi. 
Erkən orta əsrlərdə Azərbaycanda gedən ictimai-siyasi və iqti-
sadi proseslər Sasanilər dövləti ilə bağlı idi. Odur ki, Sasanilərdə 
tədbiq edilən feodal torpaq mülkiyyəti formaları  və vergilər Azər-
baycanda da tədbiq edilirdi. Feodal torpaq sahibliyinin iki forması 
var idi: dastaqerd – irsi, xostak-şərti torpaq. 

---