Microsoft Word Berdenin siyasi tarixi Sonuncu doc
Yüklə 2,9 Kb. Pdf görüntüsü
|
Бярдя шящяринин ъоьрафи, сийаси вя мядяни тарихи 137 Teymurun Azərbaycana hücumu zamanı Bərdə şəhəri də dağıdıldı (178, s.27-30). Tədqiqatçıların qənaətinə görə, Teymu- run (1333-1405) Gürcüstana hücumları zamanı (1402-1403) fa- tehin qoşunu Bərdə – Gəncə – Şəmkir yolu ilə hərəkət etmək üçün Ağdamdan – Bərdə – Yevlax istiqamətində getmiş, oradan Gəncəyə keçmişdi (48, s.25). Teymur Gürcüstanla sülh bağlayandan sonra Səmərqəndə getmək üçün geri qayıdarkən Azərbaycandan keçdi (8; 188, s.393). Bu zaman Azərbaycan digər vilayətlərlə birlikdə Miranşahın oğlu Mirzə Ömər tərəfindən idarə olunurdu. Teymurun ölümündən (1405-ci il) sonra onun vərəsələri arasında daxili çəkişmələr başlandı (8; 188, s.393; 312). Bu dövrdə Qafqaz və Kiçik Asiyada yayılmış oğuz tayfalarının bir qrupu qaramanlılar Kiçik Asiyada və digər yerlərdə kalonlar yaratmaqda mühüm rol oynayırdılar. Bu tayfanın cəsur nümayəndələrindən biri XV əsrdə Gəncə və Bərdənin hakimi olmuş Əmir Yar Əhməd Qaraman idi (22, s.32; 336, s.163). XV əsrdə Azərbaycan, həmçinin Qarabağ, teymurilərlə qaraqoyunluluların müharibə meydanına çevrildi. Azərbaycanda teymurilərə qarşı vuruşmuş Qaramanlı tayfasının başçısı əmir Yar Əhməd bir müddət Bərdə və Gəncə şəhərlərini zəbt edib, bu şəhərləri idarə etməyə başladı, lakin o, tezliklə teymuri Baysun- qur tərəfindən məğlub edildi (1433 – cü ildə) (45, s.110; 48, s.25; 309, s.23). Mirxond məlumat verir ki, «Yar Əhməd və Qaraman oğulları Gəncə və Bərdədən olan böyük ordu halında birləşdilər. Digər sərdarlar, ölkə şahları və xeyli hakimlər, əmir Qara Yusif, o sıradan Hacı Cəfər Təbrizli, Gürcüstan səfiri Baqrat və digərləri Qarabağa gəldilər. … Hər tərəfdən əmirin iqamətgahına axışıb gəlir, onunla əlaqələri yaxşılaşdırmağa çalışırdılar. Yaz gələndə Teymur Qarabağdan Бярдя шящяринин ъоьрафи, сийаси вя мядяни тарихи 138 çıxıb Təbrizə getdi. Onun sərkərdələri bütün əyalətlərə yayılaraq öz hakimiyyətlərini qurmaqla məşğul oldular» (312, s.50). Mirxond həmin dövrün hadisələri barədə bildirir: «Qaramanlı əmirliyinə məlumat verdilər ki, Yar Əhməd Qaramanlı açıq şəkildə qiyam qaldırıb və əmirlər arasında xəbər yayıb ki, Mirzə Baysunqur vəzifəsindən kənarlaşdırılmalıdır» (312, s.50). Yar Əhməd bir müddət Şahzadənin qoşununa müqavimət göstərsə də, nəhayət, Mirzə Baysunqura təslim olmağa məcbur oldu (312, s.50). Yaranmış siyasi vəziyyətdən istifadə edərək bir çox vilayətlərin hakimləri, o cümlədən Şirvanşah İbrahim, xalq kütlələrinə arxalanaraq öz hakimiyyətlərinin müstəqilliyi uğrunda mübarizəyə qalxdılar (188, s.393). Qısa bir müddətdə İbrahim Şirvanın müstəqilliyini bərpa etdi (203). Teymurilər bu vəziyyətlə razılaşmalı oldular. Şirvanın müstəqilliyini də tanıdılar. Belə vəziyyətdə bir sıra vilayətlərdə, o cümlədən Şəki hakimi, gürcü çarı, eləcə də cənubi Azərbaycan feodalları kimi feodal hakimlər meydana çıxdı. Azərbaycanda, həmçinin Cənubi Qafqazda feodal hakimlər sırasında şirvanşah mühüm yer tuturdu. Teymuri Ömər Şirvanı özünə birləşdirmək istəyirdi. Ömərə qarşı Ərdəbil haki- mi əmir Bestam Cəyir üsyan hazırladı. Ömər bundan xəbər tutan kimi onu zindana salmaq əmrini verdi. Bestam cənubi Azərbaycandan Qarabağa keçərək Şirvanşah İbrahimin yanında sığınacaq tapdı. İbrahim, Ömərlə mübarizədən qaçmağın mümkün olmayacağını bilsə də, Bestamı öz yanında saxladı. Tarixçilər qeyd edir ki, İbrahim Bestamla birlikdə hərəkət edərək Kürü keçdilər və Bərdədə dayandılar (188, s.393; 312). Yaranmış vəziyyətdən istifadə edərək şirvanşah Arranın bir neçə şəhərini zəbt etdi. Bestamın Şirvana gəlişi İbrahimlə Ömər arasında qarşılıqlı əlaqəni gərginləşdirdi. Ömər Şirvanşahdan Бярдя шящяринин ъоьрафи, сийаси вя мядяни тарихи 139 əmir Bestamı verməsini tələb etdi. Bu təklif İbrahim tərəfindən rədd edildi. İbrahim öz etirazını onunla əsaslandırdı ki, «yaydır, indi istirahət lazımdır, qışda isə Ömər Qarabağa qışlamağa gələn zaman əmir Bestam onun ordusuna veriləcəkdir» (188, s.393; 156; 312). Bu hərəkətlər Şirvanşah İbrahimlə Ömər arasında müharibənin başlaması üçün bəhanə oldu. Onların arasında Kür çayının hər iki sahilində gedən vuruşmalar uzun müddət davam etdi. Bu döyüşlər zamanı Qarabağın şəhər və kəndləri, həmçinin Bərdə xeyli zərər çəkdi (188, s.394; 312). XV əsrdə Azərbaycan ərazisində üç böyük dövlət – Şirvanşahlar, Qaraqoyunlu və Ağqoyunlu dövlətləri mövcud idi. Qaraqoyunlu və Ağqoyunlu ərazisi Azərbaycanın cənubunu və şimalda Kür çayına qədər Gəncə və Şəmkiri əhatə edirdi (141, s.5; 304, s.31). Azərbaycanın cənubi-şərqində yerləşən Qaraqoyunlu dövləti ilə onun qərbində yerləşən Ağqoyunlu dövlətləri arasında gərgin mübarizə gedirdi. Vaxtilə atasına qarşı üsyan etdiyinə görə üç dəfə həbs edilmiş Həsənəli qaraqoyunlu Cahanşahın ölümündən sonra qoşun toplamağa başladı. Lakin tezliklə Uzun Həsən tərəfindən əzilən bu şahzadə əvvəlcə Bərdəyə qaçdı, oradan da artıq hücumla Ərdəbilə gəlib çatan teymuri Sultan Əbu Səidə pənah gətirdi (45, s.102; 156). Cahanşahın öldürülməsi ilə araya düşən qarışıqlıqdan istifadə edən Uzun Həsən dərhal böyük oğlu Sultan Xəlili Təbrizə yolladı və bununla da Azərbaycan taxtına sahibləndi. Ancaq bu zaman Sultan Əbu Səidin Azərbaycana hücumu baş verdi və Uzun Həsən oğluna Təbrizdən çıxmağı əmr etdi (45, s.103; 156). Qara Yusifin ölümündən sonra da Qaraqoyüunlularla Ağqoyunluların müharibəsi davam etdi. Qaraqoyunlu Yüklə 2,9 Kb. Dostları ilə paylaş:
|