Xəlil Rza Ulutürkün 85 illik yubileyi münasibətilə mərkəzi

30 

 

vaxt  əxlaqa,  insan  mənəviyyatına  xidmətini  unuda  bilməz. 

İnsanı mənəvi zənginləşdirmək, onu ulu məqsədlərə hazırlamaq 

şeirin  əbədi  vəzifəsidir.  Bunun  üçün  söz  sənəti  müxtəlif 

vasitələrdən  istifadə  edir,  biri  də  həqiqətləri  poetik  hikmətlər, 

aforizmlər  biçimində  çatdırmaqdır.  Bu  klassik  şeirin  üsuludur, 

indi də gərəkli və əlverişlidir. Bədii fikri yığcam söyləmək hər 

insana  nəsib  olmur.  Bunun  üçün  yüksək  sənətkarlıq  məharəti 

lazımdır. Bu fikirlər məhz Xəlil Rzaya xas idi. Böyük söz ustadı, 

qüdrətli  şair  Xəlil  Rza  Ulutürk    ilk  olaraq  azadlıq  aşiqi  idi. 

Müasir Azərbaycan poeziyasının nümayəndələri sırasında Xəlil 

Rza Ulutürkə  paklıq və mübarizliklə tən gələ biləcək ikinci bir 

şair  tapmaq  bəlkə  də  çətindir.  Çoxları  Xəlil  Rza  Ulutürkdən 

yurdsevərliyi,  əyilməzliyi,  vətəndaşlıq  yanğısını  Prometey 

coşğunluğunu qüdrət və hünər öyrəndi.  

II  aparıcı:  Xəlil  Rza  həyatı  boyu  odla  oynadı.  Odlu  çıxışları 

ətrafı,  odlu  misraları  ürəkləri  yandırdı.  Odla  oynaya-oynaya 

sonunda  Səməndər  quşu  tək  özünü  odda  yandıran  Xəlil  Rza 

Ulutürk Azərbaycan ədəbiyyatında haqq səsi, azadlıq şairi kimi 

əbədiləşdi.  Xəlil  Rzanın  yaradıcılıq  irsi  yalnız  şeirlərinin 

yazıldığı  illər  üçün  əhəmiyyətli  olmayıb,  uzun  müddət  təsir 

göstərmək  iqtidarına  malik  yaşarı  bir  xəzinədir.  Onun 

əsərlərində  qaldırılan  və  ardıcıllıqla  izlənən,  araşdırılan  ədəbi, 

siyasi,  ictimai  problemlərin,  Azərbaycan  xalqı  üçün,  bir  sıra  

hallarda bütün türk  xalqları və Şərq üçün taleyüklü məsələlərin, 

demək  olar  ki,  heç  biri  bu  gün  öz  aktuallığını  itirməmişdir. 

Bütün  bu  problemlərin  araşdırılmasında  şairin  istifadə  etdiyi 

ədəbi priyomlar, bu zəmində şeirimizə gətirdiyi yeniliklər, təzə 

mövzuların  təravətli  kompozisiya  həlli,  dilinin  zənginliyi, 

üslubunun  əlvanlığı,  təsvir  və  ifadə  vasitələrinin    orijinallığı, 

həqiqətən, xüsusi tədqiqata möhtacdır.  

I  aparıcı:  Onun  vəfatı  Azərbaycan  ədəbiyyatının  keçən  əsrdə 

verdiyi əvəzsiz itkilərdən biri oldu. Ümummilli liderimiz cənab 

---

31 

 

Heydər  Əliyev  şairlə  vida  mərasimində  demişdir:  “Xəlil  Rza 

Azərbaycan  xalqının    milli  azadlıq  uğrunda  mübarizəsinin  ön 

cərgəsində getmiş, bu mübarizəyə qalxan gənclərimizə ... örnək 

olmuşdur.  O,  daim  Azərbaycanın  müstəqilliyi  duyğuları  ilə 

yaşamış, həyatının  şüurlu hissəsini buna nail olmağa sərf etmiş, 

böyük  xidmətlər  göstərmişdir.  Allaha  şükürlər  olsun  ki,  o, 

Azərbaycanın  müstəqilliyinin  şahidi  olmuş,  bunu  görmüşdür... 

Mən  daim  onun  yaradıcılığına,  insanlığına,  vətəndaşlığına,  ən 

çox cəsurluğuna, əyilməzliyinə, öz ideyalarından dönməzliyinə 

hörmət  etmişəm.  Onu  yüksək  qiymətləndirmişəm...  Güman 

edirəm ki,  Xəlil Rzanın  parlaq həyatı, onun böyük vətəndaşlığı, 

milli  azadlıq  uğrunda  mübarizliyi  bütün  azərbaycanlılar  üçün 

nümunə olacaqdır. Əminəm ki,

 

Xəlil Rza Azərbaycan xalqının 

qəlbində daim yaşayacaqdır”.   

II aparıcı: Böyük öndər  tamamilə haqlı idi.  Biz uzaqgörənliklə 

deyilmiş bu kəlamın işığında indi bir daha aydınlığı ilə görürük 

ki, şair Xəlil Rzanın yeri Azərbaycan ədəbiyyatında, tərcüməçi 

Xəlil  Rzanın  yeri  qarşılıqlı  ədəbi  əlaqələrimizdə,  alim  Xəlil 

Rzanın yeri ədəbiyyatşünaslıq elmimizdə, təkrarsız gündəliklər, 

məqalə və müsahiblər müəllifi Xəlil Rzanın yeri publikamızda, 

alovlu vətənpərvər, qayğıkeş vətəndaş Xəlil Rzanın yeri isə yeni 

dövrün Azərbaycan tarixində  əbədidir.  

Bəzən  elə  başa  düşürlər  ki,  vətəndaş  şairlik  vətən  üstünə 

qanadlı, coşqun şüarvari  şeirlər yazmaqdan ibarətdir. Yox, ağ 

kağızı qaraldan Şair sözü ildırımdır. Sözü ildırım olan, şimşək 

olan şair ölümüylə belə ölümsüzləşdi, əbədiyaşar oldu. Xalqın 

azadlığı uğrunda ölüm-dirim döyüşlərində sözü və əməlləri ilə 

çarpışaraq  qəhrəmancasına  şəhid  olmuş  Xəlil  Rza  Ulutürkün 

ruhuna eşq olsun. Qəbri nurla dolsun! – deyirik... 

                  Xəlil Rza Ulutürk, mərd adına eşq olsun. 

                  Qeyrətinə, əzminə,  inadına eşq olsun! 

---

32 

 

                  Ayın, Günün varisi, Ulutürkə eşq olsun! 

                  Xalqın Baş Mübarizi Ulutürkə eşq olsun! 

                  Yaşarım Xəlil təkin, ölərəm Xəlil təkin. 

                  Canım – atəş qaynağı, cismim – zirehli təmkin. 

                  Məğrur, cəsur yaşayan kişilərə

 

eşq olsun! 

                  Xəlil Rza Ulutürk, bu hünərə eşq olsun! 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

33 

 

Ədəbiyyat siyahısı 

Əsərləri  

Kitablar 

 

Latın qrafikası ilə 

 

Seçilmiş əsərləri: 2 cilddə. I cild. - Bakı: Şərq-Qərb, 2005. - 

296 s. - (Müasir Azərbaycan ədəbiyyatı). 

Seçilmiş əsərləri: 2 cilddə. II cild. - Bakı: Şərq-Qərb, 2005. - 

248 s. - (Müasir Azərbaycan ədəbiyyatı). 

Seçilmiş əsərləri: şeirlər, poema. - Bakı: Gənclik, 2001. - 621 s. 

Bir odlu sözləri, bir də xoş səsi. - Bakı: Çinar-çap, 2007. - 301 

s.  

Gəl, ey səhər: məqalələr toplusu. - Bakı: Nağıl evi, 2004. - 420 

s.  

Turan çələngi: şeir. - Bakı: QAPP-POLİQRAF Korporasiyası, 

2005. - 873 s.  

Türkün dastanı: şeirlər, poemalar. - Bakı: Gənclik, 2000. - 750 

s.  

 

Əsərləri mətbuatda 

 

Aman, dostlar!: şeir // Savalan. - 2007. - 23-25 yanvar. - S.3. 

Ana dilim ; Mən Azərbaycanam! ; Dədə Heydər - Atatürk ; 

Yaralı xəritəmiz və b.: şeirlər // Yeni Azərbaycan. - 2012. - 20 

oktyabr. - № 194. - S. 7. 

Araxçın // Göyərçin. - 2008. - № 2. - S. 14.  

Arxeoloq // Savalan. - 2013. - 8-11 fevral. - № 9. - S. 3.  

Ayxan bəyin türküsü: şeir // Ədəbiyyat qəzeti. - 2008. - 18 

yanvar. - S. 6.  

---

34 

 

Azadlıq gülüstanı: şeir // Azərbaycan. - 2010. - 17 yanvar. - № 

12. - S. 5.  

Azərbaycan: şeir // Savalan. - 2009. - 9-12 oktyabr. - № 42. - S. 

5.  

Birinci qar: şeir // Tumurcuq. - 2007. - №1 yanvar. - S.9. 

Böyüklük heykəlidir Dədə Heydər – Atatürk! // Yeni Mədəni-

maarif jurnalı. - 2008. - № 5. - S. 29.  

Dədə Heydər – Atatürk: şeir // Yeni Azərbaycan. - 2016. - 10 

dekabr. - № 228. - S. 5.  

Düşüncələr. Ovcumun aynasında: Şeirlər // Vəfa. - 2006. - №3-

4. - S.9. 

Gəncənin çinarları: şeir // Savalan. - 2010. - 6-8 aprel. - № 19. - 

S. 2.  

Gülzara çevirək: şeir // Göy qurşağı. - 2010. - № 6. - S. 2-3.  

Gündəlikdən səhifələr // Azərbaycan. - 2006. - №1 . - S.158-

164. 

Gözmuncuğu: şeir // Savalan. - 2017. - 23-31 may. - № 23. - S. 

3.  

Heç kəsə açmaram: şeir // Savalan. - 2013. - 5-7 noyabr. - № 

82. - S. 3.  

Həyat düşüncələri // Savalan. - 2008. - 14-20 oktyabr. - S. 3.  

Xəzərin mirvarisi: şeir // Savalan. - 2011. - 24-31 may. - № 

34/35. - S. 2.  

Kamranın səhvi: şeir // Savalan. - 2011. - 8-10 fevral. - № 7. - 

S. 5.  

Qara cöngə ; Sağıcıdır mənim nənəm // Bu yurdu kim sevməz 

ki... : Məktəblilər üçün. Tumurcuq yayınları №12. - Bakı : 

2011. - S. 9.  

---

35 

 

Laylam mənim, nəvəm mənim ; Xiyabani yurdunda ; Ata borcu 

: şeirlər // Ədəbiyyat qəzeti. - 2015. - 3 oktyabr. - № 52. - S. 

12.  

Maestro: Maestro Niyazi haqqında // Ədəbiyyat qəzeti. - 2006. 

- 11 avqust. - S.1,2,5. 

Mən Azərbaycanam: şeir // Füyuzat. - 2016. - № 4. - S. 30-31.  

Mən yenə dönərəm Azərbaycana ; Azadlıq: şeirlər // Ədəbiyyat 

qəzeti. - 2010. - 22 oktyabr. - № 41. - S. 6.  

Mənlik: şeir // Savalan. - 2014. - 16-18 sentyabr. - № 69. - S. 3.  

Müstəqillik: şeir // Savalan. - 2012. - 24-30 iyul. - № 53/54. - 

S. 2.  

Səadətim; Balalarım : şeirlər // Ədəbiyyat qəzeti. - 2009. - 7 

avqust. - № 30. - S. 6.  

Sənin göz yaşların // Savalan. - 2012. - 10-16 iyul. - № 49/50. - 

S. 1.  

Sənin göz yaşların; Hardasan, ey mənə canımdan əziz... : 

Firəngiz xanıma həsr olunmuş şeirlər // Ədəbiyyat qəzeti. - 

2012. - 9 noyabr. - № 41. - S. 1.  

Sorğular : şeir // Savalan. - 2008. - 23-25 sentyabr. - S. 2.  

Soruş peşmanammı? : şeir // Savalan. - 2011. - 21-24 oktyabr. - 

№ 52. - S. 3.  

Vurğunlu Moskva günləri: Səməd Vurğun  // Ulduz. - 2006. - 

№ 3. - 41-45.  

Yaşa məni ; Ovcumda: şeirlər // Savalan. - 2016. - 17-23 may. - 

№ 28. - S. 2. 

 

 Haqqında kitablarda 

 

---

36 

 

Aydın xan "Düyünlənmiş yumruq": zamanın nəbzinə uyğun 

yeni mənzum dram: Mərkəz Qacarın Xəlil Rzaya həsr olunmuş 

mənzum pyesi haqqında // Kulturoloji alternativ düşüncələr. - 

Bakı: Elm, 2006. - S. 168-176. 

Əsgərli Ə. Xəlil Rza Ulutürkün poetikası. - Azərbaycan 

Respublikası Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi. - Bakı: 

Aspoliqraf, 2012. - 496 s. 

Hacızadə N. Yada düşdü: xatirələr, məqalələr, istəklər  . - 

Bakı: Araz, 2008. - 652 s. 

Nəbiyev B. İstiqlal Şairi: Xəlil Rza Ulutürkün həyatı, 

mübarizəsi və yaradıcılıq irsi. - Bakı: Elm, 2001. - 348 s. 

Nəbiyev B. Əbədiyyətə qovuşan sənətkar: Xəlil Rza Ulutürk 

haqqında // Xəzan vurmasın. - Bakı: Elm, 2006. - S. 183-209. 

Pənah G. V. Sənətkar və poeziya: monoqrafiya. - Bakı: Sabah, 

2010. - 321 s. 

Sadıq F. Xəlil Rza kimdir? // Taleyin acığına. - Bakı: Çinar-

Çap, 2003. - S. 263-264. 

Ulutürk F. Xəlil Rza kədərimlə qol-boyun. - Bakı: Qorqud, 

2003. - 252 s. 

Ulutürk F. Ulutürkün yolu ilə Birinci kitab: Xəlil Rza Ulutürk 

80. - Bakı: Çənlibel NPM, 2009. - 256 s. 

Xəlil Rza Ulutürk ( 1932-1944) // Müasir Azərbaycan 

ədəbiyyatı: dərslik. - Bakı: Bakı Universiteti nəşriyyatı, 2007. – 

C.2. - S. 458-465. 

Yaqub Z. Azadlıq aşiqi: Xəlil Rza haqqında // Millətdə, 

dövlətdə, sənətdə. - Bakı: Nağıl evi, 2009. - S. 124-129. - 

Məqalə ilk dəfə "Azərbaycan" qəzetinin 21 aprel 1995-ci il 

tarixli sayında dərc edilmişdir. 

---

37 

 

Yaqub Z. Xəlil Rza haqqında ürək sözü // Millətdə, dövlətdə, 

sənətdə. - Bakı: Nağıl evi, 2009. - S. 129-133. 

 

Haqqında mətbuatda 

 

Abbaslı T. Bir od-alov oğul: sözü atəş, gözü şimşək, 

mahiyyətcə ulu, fəaliyyətcə olu Türk – Xəlil Rza Ulutürk! // 

Mədəniyyət. - 2015. - 21 oktyabr. - № 81. - S. 13.  

Əsgərli Ə. Xəlil Rza və Türkiyə ədəbiyyatı // Ədəbiyyat qəzeti. 

- 2013. - 20 sentyabr. - № 35. - S. 7.  

Əsgərli Ə. Şair – ictimai xadim: Xəlil Rza Ulutürkü oxuyarkən 

// Ədəbiyyat qəzeti. - 2013. - 14 iyun. - № 22. - S. 6.  

Hacızadə N. Şair, səndən yazmaq istəyirəm: Xalq şairi Xəlil 

Rza ilə görüşlərim // Yada düşdü. - 2013. - № 1. - S. 24-34.  

Hüseynoğlu S. Ölümündən doğulan şairin kitabları: Xəlil Rza 

Ulutürk // Ədəbiyyat qəzeti. - 2015. - 25 aprel. - № 24/25. - S. 

18.  

Xəlil Rza Ulutürkün gündəlikləri // Yada düşdü. - 2017. –№ 

Yanvar-fevral-mart. - S. 22-26. 

Xəlilzadə F. Vəfa xəzinəsi: şair Xəlil Rza Ulutürk və xanımı 

Firəngiz haqqında // Kaspi. - 2014. - № 4.  

Qurbanqızı Z. Azadlıq mücahidinin vəfalı xanımı // 

Respublika. - 2013. - 25 avqust. - № 184. - S. 3.  

Muradoğlu N. Xəlil Rza Ulutürkün poeziyasında vətəndaşlıq 

düşüncəsi // Kaspi. - 2016. - 10 dekabr. - № 204. - S. 24.  

Rüstəmova N. "Canım, ey Azadlıq!" : Xəlil Rza haqqında 

həyat yoldaşı Firəngiz xanım Ulutürk danışır // El. - 2011. - № 

10. - S. 30 -41.  

Səfərli A. İstiqlal şairi – Xəlil Rza Ulutürk // Kaspi. - 2013. - 

13 mart. - № 46. - S. 13.  

---

38 

 

Süleymanzadə M. Yazıçılar haqqında xatirələr // Azərbaycan : 

jurnal. - 2016. - № 9. - S. 165-169.  

Ulutürk F. "Vəfa xəzinəsi – Firəngiz" : [Xalq şairi Xəlil Rza 

Ulutürkün ömür-gün yoldaşı Firəngiz xanımla söhbət / 

müsahibəni apardı Ə. Bayramov] // Xalq qəzeti. - 2015. - 1 

fevral. - № 24. - S. 6.  

Ulutürk F. Xəlil Rza Ulutürklə bağlı xatirələr : istiqlal şairimiz 

Xəlil Rza Ulutürkün həyat yoldaşı Firəngiz Ulutürk ilə 

müsahibə // Azərbaycan Müəllimi. - 2015. - 16 may. - № 17. - 

S. 8.  

Vahid M. Yaşadığı kimi yazan şair : oktyabrın 21-i Xəlil Rza 

Ulutürkün doğum günüdür // Ədəbiyyat qəzeti. - 2015. - 17 

oktyabr. - № 54. - S. 10.  

Yaqub Z. Məndə yaşayan Xəlil Rza // Ədəbiyyat qəzeti. - 

2015. - 7 mart. - № 14/15. - S. 18-19.  

Zeynalova R. Xəlil Rza Ulutürkün "Oğul həsrəti" şeirinin 

tədrisi zamanı şagirdlərə vətənpərvərlik ideyasının təbliği // 

Azərbaycan dili və ədəbiyyat tədrisi. - 2015. - № 3. - S. 18-20.  

Zərrabqızı X. Kəskin süjetli mövzular, koloritli epik 

qəhrəmanlar : Seyran Səxavət - 70 // Mədəniyyət. - 2016. - 18 

mart. - № 22. - S. 12.  

   

Xəlil Rzaya həsr edilmiş əsərlər 

 

Dəmirçi Z. Xəlil Rzaya : şeir // Qayalı. - Bakı : UniPrint, 2008. 

- S. 37. 

Hidayət. Xəlil Rza : şeir // Azərbaycan harayı. - Bakı : 

Respublika Xatirə Kitabı Redaksiyası, 2002. - S. 156-158. 

Qacar M. Düyünlənmiş yumruq : Dram: 2 hissəli 11 şəkilli. - 

Bakı : Ulduz, 2004. - 98 s. 

---

39 

 

Rüstəmxanlı S. Xəlil Rzaya mərsiyə // Seçilmiş əsərləri. - 

Bakı : Şərq-Qərb, 2004. - S. 218-219. 

Yaqub Z. Xəlil Rzaya ağı : şeir // Seçilmiş əsərləri. 2 cilddə. 

C.II. - 2006. - SA. 162-166. 

Yaqub Z. Lefortovo zindanı : şair Xəlil Rzaya həsr olunub // 

Mən öz dastanımı yazıb gəlmişəm. - B. : Elm və təhsil, 2009. - 

S. 242-250. 

Həsənzadə N. Ə.Xəlilin göz yaşı : Xəlil Rza Ulutürkə // 

Seçilmiş əsərləri. - Bakı : Şərq-Qərb, 2004. - S. 64-65. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

40 

 

 

Haqq pərvanəsi – Xəlil Rza 

(metodik vəsait) 

 

 

 

 

 

 

Ünvan:AZ-1022 Bakı şəh.,S.Vurğun küç.88; 

E-mail: [e-mail] 

URL:www.clb.az 

 

 

 

 

F.Köçərli adına Respublika 

Uşaq Kitabxanasında 

çap olunmuşdur. 

Sifariş: 40 

Çapa imzalanmışdır: 02.10.2017 

Tirajı:100 

Pulsuz