Torpaqlarin səhralaşmasi üZRƏ İzahli lüĞƏT

 
54 
(Earthwatch) komponentlərindən biridir.  
Rəhbər orqanı – 
UNEP Katibliyi yanında Proqram fəaliyyətləri mərkəzidir.  
 
ƏTRAF MÜHİTİN QORUNMASI (Environmental protec-
tion) – ətraf mühitin mühafizəsinə istiqamətlənmiş beynəlxalq, 
dövlət, regional, yerli, inzibati, hüquqi, texnoloji, planlı, idarə 
olunan, iqtisadi, sosial, siyasi və ictimai tədbirlərin məcmusu.  
 
ƏTRAF MÜHİTİN TƏDQİQİNİN DİSTANSİYA METO-
DU  (Remote Sensing of Environment) – aero-kosmik sistemlərin 
köməkliyi ilə yerinə yetirilən tədqiqatlar metodunun məcmusu.  
 
ƏTRAF MÜHİTİN TUTUMU (Environmental capacity) –  
ətraf mühitin öz vəziyyətini dəyişmədən xarici амиллярин  təsirini 
udmaq qabiliyyəti. 
 
“ƏTRAF MÜHİTİN VƏZİYYƏTİ”  (The State of the 
Environment) – İŞ-nın 1972-ci il 2997 (XXVII) qətnaməsində 
verilən “ətraf mühit sahəsində yaranan geniş beynəlxalq 
əhəmiyyətli problemləri hökumət tərəfindən uyğun və lazımi 
şəkildə baxılması üçün onun daimi olaraq vəziyyətinin  şərhinin 
aparmaq” və BMT BA-nın tapşırığına əsasən hazırlanan UNEP-in 
illik məruzə-şərhləri. 
1974-cü ildən başlayaraq 1976-cı ilə  qədər məruzələrdə  ətraf 
mühit üzrə geniş spektrə baxılmışdır (bax, cədvəl 6). İŞ-nın 4-cü 
sessiyasında (qərar 47 (IV)) qərara alınmışdır ki, ətraf mühit üzrə 
illik məruzələr seçilmiş mövzular üzrə hazırlanmalıdır, analitik, 
həcmli məruzələr isə 5 ildən bir hazırlanır.  
Bu qərara uyğun olaraq, 1977-1981-ci illər üçün illik 
məruzələr 1977-ci ilin məruzəsində seçilmiş ayrı-ayrı mövzulara 
həsr olunmuşdur. Səhralaşmaya qarşı mübarizə üzrə Stokholm 
Konvensiyasının 10 illiyi münasibətilə, 1982-ci ildə 1972-1982-ci 
illər ərzində dünyada ətraf mühitin vəziyyəti haqda birinci məruzə 
hazırlanmışdır. 1983-1985-ci illərdə yenidən ayrı-ayrı mövzular 
üzrə  məruzələr hazırlanmışdır. 1987-ci il üçün məruzədə  əsas 
diqqət 1981-1986-cı illərdə baş verən ətraf mühit dəyişikliklərinə 

---

 
55 
yönəldilmiş   və   birinci məruzədən sonrakı beşillik müddəti əhatə 
etmişdir.  
 
ƏTRAF MÜHİT PROBLEMLƏRİ ÜZRƏ ELMİ  ŞURA 
(
ЯМПЕС)  (Scientific Committee on Problems of the 
Environment, Scope) – Beynəlxalq Elmi İttifaqlar  Şurasının elmi 
komitələrindən biri. 1969-cu ildə yaradılmışdır. Alimlərin 
ümumxalq və inzibati şurası ətraf mühit problemləri üzrə hökumət 
və ya hökumətlərarası təşkilatlar yanında məşvərət orqanı rolunda 
iştirak edir. Elmi axtarışlarda  əsas diqqət: biogeokimyəvi dövr, 
ekosistemin təkamülü və dinamikası, insanların yerləşdirilməsi 
quruluşunun ekoloji aspektləri, ekotoksikologiya, təbiət sistem-
lərinin modelləşdirilməsi, ətraf mühit keyfiyyətlərinin monitorinqi 
və həmçinin ətraf mühit məsələləri üzrə məlumat mübadilələri və 
əhalinin onun vəziyyətinə reaksiyaları öyrənilməsinə  cəlb 
olunmuşdur. 
ЯМПЕС -nin əsas vəzifəsi  İnsanları  əhatə edən 
mühit üzrə Stokholm Konfransı üçün qlobal monitorinq üzrə 
məruzənin hazırlanması olmuşdur (1972). 1979-cu ildə 
ЯМПЕС -
nin “
Бюйцк  сящра  tozu: hərəkəti,  апарылмасы, çökдцрцлмяси” 
(
ЯМПЕС 14) məcmuəsi dərc edilmişdir. 
 
ƏTRAF MÜHİT ÜZRƏ BMT PROQRAMI /ЯМБМТП / 
(United Nations Environment Programme, UNEP) – BMT 
sistemində digər maraql
ы  təşkilatların cəlb olunması ilə  təbiəti 
mühafizə proqramlarının inkişafı  və
  эцъляндирилмяси   üçün 
yaradılmış xüsusi institusional mexanizm. 15 dekabr 1972-ci ildə 
İnsanları  əhatə edən mühit üzrə Konfransın  (Stokholm, 1972) 
tövsiyələrinə uyğun olaraq, BMT BA-nın 2297 (XXVII) 
qətnaməsi ilə yaradılmışdır. Xüsusi beynəlxalq təbiəti mühafizə 
təşkilatının yaradılması ideyası  səkkizinci Ümumdünya zooloji 
konqres (1919, Avstriya) tərəfindən irəli sürülmüşdür. Lakin 
lazımi siyasi, iqtisadi və sosial xarakterli şəraitlərin olmaması 
ideyanın yalnız 1948-ci ildə  Təbiət Sərvətlərinin Qorunması üzrə 
Beynəlxalq Birlik (bax) – beynəlxalq qeyri-hökumət təşkilatı 
şəklində  təsisatın reallaşması ilə  şərtlənmişdir.  Ətraf mühit üzrə 
beynəlxalq  əməkdaşlıq BMT sistemində mövcud olan təşkilatı 

---

 
56 
formalar çərçivəsində inkişaf etmişdir. Yeni keyfiyyətli səviyyədə 
beynəlxalq təbiəti mühafizə  əməkdaşlığının təşkili üçün obyektiv 
şəraitlər yalnız insanları  əhatə edən mühit üzrə BMT 
 
Konfransının keçirilməsi anında yaradılmışdır.  
ЯМБМТП -in əsas vəzifələri və məqsədləri: 
-
 
ətraf mühit сащясиндя  proqramlar üzrə BMT sistemində 
марагландырыъы, əlaqələndirici və щявясляндириъи rollarının həyata 
keçirilməsi; 
-
 
təbii və insanlar tərəfindən yaradılan ekoloji sistemlərin 
inzibati tədqiqatları yolu ilə insanların rifahının, ekosistemlərin 
qorunması, biosfer sərvətlərinin kompleks və  səmərəli idarəsinə 
kömək məqsədilə biliklərin genişləndirilməsinin təmini; 
-
 
ətraf mühitin keyfiyyəti tələblərini nəzərə almaqla inkişa-
fın idarəsi və planlaşdırılması  məsələlərində ölkələrin kompleks 
şəkildə elmi yanaşmalarına köməklik göstərmək; 
-
 
ətraf mühit problemlərinin həllində bütün ölkələrə, o 
cümlədən inkişaf etməkdə olan ölkələrə köməklik göstərmək. 
ЯМБМТП  fəaliyyətinin ümumi rəhbərliyi Ekoloji və Sosial 
Şura (EKOШШ) vasitəsilə BMT BA tərəfindən həyata keçirilir. 
ЯМБМТП  fəaliyyətləri  Ətraf mühit üzrə ümumsistem 
proqramlar (ƏMÜP) (bax) çərçivəsində həyata keçirilir.  
BMT təsisatlarının ekoloji proqramları  əlaqələndirmə üzrə 
inzibati komitə (ƏİK) (bax) tərəfindən həyata keçirilir.  
ЯМБМТП -in ali orqanı  İdarəedicilər  Şurasıdır (İŞ) (bax), 
ЯМБМТП Katibliyi İŞ-nun icraedici orqanıdır və onun rəhbərliyi 
altında işləyir. 
Иърачы-директор  катиблийи  идаря  едир.  ətraf mühit 
üzrə UNEO fondu proqram tədbirlərini tam və ya müəyyən 
hissəsini maliyyələşdirir. Ölkə-iştirakçıların könüllü maliyyə 
qoymaları ilə yaranır. Fondun idarə edilməsi SU UNEP tərəfindən 
həyata keçirilir.  
baş qərargah – Nayrobi, Keniya. 
 
ƏTRAF MÜHİT ÜZRƏ  ƏLAQƏLƏNDİRMƏ  ŞURASI 
(ƏMƏŞ)  (Environment Coordinative Councle, ECC) – 2997 
(XXVII BMTBA) qətnaməsinə uyğun olaraq, 1973-cü ildə  ətraf 
mühit sahəsində BMT sisteminin fəaliyyətinin effektiv əlaqələn-

---